بیمارستان‌ها دست از رقابت با یکدیگر بردارند!
گفتگو با دکتر علی درخشان رئیس بخشIPD بیمارستان مهر
بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی مهر نزدیک به ۲ سال است که مجوز IPD خود را از وزارت بهداشت دریافت کرده و در همه حوزه‌های پزشکی اعم از سوانح سوختگی، اورولوژی، جراحی مغز و اعصاب و… و همچنین خدمات آزمایشگاهی و تصویربرداری به گردشگران سلامت، خدمات ارائه می‌دهد. به گفته دکتر علی درخشان متخصص بیهوشی و رئیس IPD بیمارستان مهر این بیمارستان جز ۵ بیمارستان برتر در حوزه گردشگری سلامت است. با او درخصوص گردشگری سلامت و فعالیت‌های این بیمارستان گفت‌وگو کرده‌ایم.
کمی از فعالیت‌های این بیمارستان در حوزه گردشگری سلامت برایمان بگویید.
بیمارستان مهر قدیمی‌ترین بیمارستان خصوصی ایران است که در سال ۱۳۲۵ تاسیس شده است. این بیمارستان در طول این سال‌ها جز خوش‌نام‌ترین بیمارستان‌های ایران بود. از این رو تصمیم گرفتیم از اعتبار و حسن شهرتمان استفاده کرده و وارد کار در حوزه گردشگری سلامت شویم و از بازاری که در این صنعت شکل گرفته است بهره ببریم. برای این کار من و خانم بخشی زاده کارشناس IPD بیمارستان در دوره گردشگری سلامت وزارت بهداشت شرکت کرده و پس از آن شرایط و زمینه را در بیمارستان برای دریافت مجوز IPD فراهم کردیم. پس از آن یک برنامه ۹ماهه‌ای را تدوین کرده که براساس آن فعالیت ما در این حوزه شکل گرفت. ما در ابتدا با آزمون خطا شروع کردیم و تمرکز ما تنها بر روی کیفیت مناسب خدمات بود؛ زیرا مهمترین هدف برای ما رضایت گردشگر سلامت از روند درمان و کیفیت خدمات است که این خود عامل مهمی برای افزایش بیمار به وسیله تبلیغات دهان به دهان است. امروز پس از گذشت دوسال به این جایگاه رسیده‌ایم و بسیاری از بیماران ما در کشورهای مبدا شهرت بیمارستان مهر را شنیده‌اند.
چندی پیش یک بیمار عراقی جهت درمان غده‌ای بزرگ در تیروئیدش به بیمارستان مهر آمده بود. این توده به‌حدی بزرگ بود که فشار بسیاری به قفسه سینه و قلب اون وارد می‌کرد. پزشکان عراقی او را جواب کرده و در اهواز هم جراحی این غده را خطرناک تلقی کردند و او را برای درمان به بیمارستان مهر فرستادند. این بیمار عراقی در این بیمارستان مورد جراحی قرار گرفت و پس از گذشت دوره نقاهت با حال عمومی خوب به کشورش بازگشت. این همان چیزی است که برای من ارزشمند است، اینکه برای کشورمان کار خوب و باکیفیتی را انجام دهیم.
بازاری که در ایران در این صنعت درست شده است، بیشتر جهت جراحی‌های زیبایی است که این موضوع برای من راضی کننده نیست. هدف من این است که گردشگران سلامت برای درمان بیماری به ایران سفر کنند. خوشبختانه این اتفاق در بیمارستان مهر رخ داده است.
برای رسیدن به این کیفیت چه کارهایی در این خصوص انجام داده‌اید؟
کیفیت مستلزم برنامه‌ریزی است. کار درمان و بیمارستانی مجموعه‌ای از عواملی است که برای رسیدن به یک هدف به نام سلامتی و درمان فعالیت می‌کنند. ما در یک مرکز درمانی، بسیاری از عوامل را کنار هم داریم از مهندس عمران تا آشپز.
در مدیکال توریسم هم باید به‌صورت گروهی و دلسوزانه کار و فعالیت کرد. هدف نباید صرفا بر روی درمان باشد. بیمار در یک بیمارستان باید غذا، اتاق، تخت، پذیرش خوب و… داشته باشد. برای مثال برای بیماران مسلمان و همراهان آنها وجود یک نمازخانه خوب بسیار مهم است. ما زمانی که از کیفیت صحبت می‌کنیم این کیفیت باید در جمیع جهات باشد و این تجربه‌ای است که در دو سال به آن رسیدیم؛ در ابتدا، تمرکز ما تنها بر روی پزشکان خوب و درمان بود اما با گذشت زمان متوجه شدیم که نواقصی نیز وجود دارد. به همین سبب جلسه‌ای را در تیم اجرایی تشکیل داده و از تمامی عواملی که در بیمارستان در این حوزه دخالت دارند درخواست کمک کردیم و همچنین یک دوره آموزشی برای تمامی این افراد در بیمارستان برگزار کرده و تمام مواردی که برای برخورد و ارائه خدمات به یک گردشگر سلامت مهم بود را آموزش دادیم.
مطالب مرتبط:
- ارتقای هتلینگ بیمارستان‌ها؛ ضرورت توسعه گردشگری سلامت
- ارتقای هتلینگ و افزایش نظارت‌ها؛ پیش شرط توسعه گردشگری سلامت
یکی دیگر از موضوعاتی که در این صنعت باید مورد توجه تمام ذینفعان باشد این است که نباید به این موضوع نگاه مادی و مالی داشت. من خود به شخصه به این موضوع حس وطن پرستی دارم و ارائه خدمات با کیفیت برایم بیش از هر چیزی اهمیت دارد.
باید بدانیم زمانی که یک گردشگر سلامت وارد کشور می‌شود بیش از ۵۲ شغل مستقیم و غیرمستقیم با آن درگیر می‌شوند که این نشان‌دهنده کارایی زیاد این صنعت در کشور، حتی بیشتر از نفت است.
جذب گردشگر سلامت در بیمارستان مهر چگونه است؟
تیم سه نفره ما که شامل من، خانم بخشی‌زاده و خانم اتی‌وند است، برای جذب گردشگر ،زمان زیادی صرف می‌کنیم. ما بر روی دیجیتال مارکتینگ بسیار کار کرده و بارها ساعت ۱:۳۰ نیمه شب با بیماران تلفنی صحبت کرده‌ایم. اما نمی‌شود بخش دلال‌ها و واسطه‌ها را نادیده گرفت، آنها نقش و سهم عمده‌ای را در این حوزه بازی می‌کنند. ما سعی کردیم در کار با آنها کنترل کننده باشیم و اجازه ندهیم تا واسطه‌ها و دلالان تصمیم گیرنده باشند و در تعریفی که خودمان داریم با آنها کار کنیم. وزارت بهداشت در حال فعالیت برای حذف دلال‌ها است و تعدادی شرکت تسهیل‌گر در همین راستا به‌وجود آمده‌اند. اما به نظر من نمی‌شود نقش آنها را کمرنگ کرد؛ زیرا شرکت‌ها محدود هستند. علاوه بر این بسیاری از بیماران به شرکت‌ها اعتماد ندارند و ترجیح می‌دهند که با واسطه‌ها کار کنند. چندی پیش با یکی از واسطه‌ها برای حضور در نمایشگاه عراق صحبت کرده‌ایم، او معتقد بود «این کار فایده‌ای ندارد و تنها هزینه اضافی است؛ زیرا گردشگران سلامت در نهایت با واسطه‌ها برای حضور در بیمارستان خاصی مشورت می‌کنند و اگر ما تائید نکنیم آنها به‌راحتی می‌پذیرند.
در مدت فعالیتتان چه چالش‌ها و مشکلاتی را در این حوزه دیده‌اید؟
در اینجا می‌توان به نبود یک متولی واحد اشاره کرد. صنعت گردشگری سلامت باید یک متولی داشته باشد که از صفرتاصد این کار را تعریف و خود نیز بر انجام آن نظارت داشته باشد. یکی از کارهای خوبی که این روزها وزارت بهداشت درحال انجام آن است ایجاد پکیج‌ها و بسته‌های خدماتی است که برای گردشگران سلامت تعریف می‌کند. برای نمونه یک گردشگر سلامت که برای جراحی بینی وارد کشور می‌شود چند بسته مختلف که قیمت‌های متنوعی نیز دارند به او پیشنهاد می‌شود و او براساس بودجه و شرایطی که دارد یکی از آنها را انتخاب می‌کند. این همان کاری است که به‌صورت گسترده در سایر کشورها انجام می‌شود و باید در ایران هم کاملا جا بیفتد.
متولی واحد؛ نیاز اصلی گردشگری سلامتیکی دیگر از مشکلات این حوزه این است که بسیاری از مردمان ما، همان دید جنگ و کدورت‌های آن را در دل دارند که نباید اینگونه باشد. برای ما که متصدی درمان و سلامتی در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی هستیم تنها باید بیمار و سلامتی او مهم باشد و ما در بیمارستان مهر سعی می‌کنیم که با بیماران عراقی‌مان مانند یک بیمار ایرانی رفتار کنیم.
از دیگر مشکلات این حوزه نگاه درآمدی به بیماران است. ما پزشکان و سایر کادر درمان سوگند خورده‌ایم که به هرکسی که برای درمان به ما مراجعه می‌کند به چشم بیمار نگاه کنیم نه یک منبع درآمد. برای ما در این بیمارستان در ابتدا بیمار است که مهم است و سپس ارز آوری.
از مهمترین مشکلات این حوزه وجود دلال‌ها و واسطه‌ها است. آنها حتی در بیمارستان‌ها رقابت‌های شدیدی را نیز به‌وجود آورده‌اند. برای نمونه زمانی که یک گردشگر برای جراحی بینی همراه با واسطه به یک بیمارستان مراجعه می‌کند، بیمارستان به آنها می‌گوید که سایر مراکز درمانی چه پیشنهادی برسر قیمت داده‌اند، ما از شما کمتر می‌گیریم. درواقع ما در کشور بخاطر قیمت خودمان به خودمان لطمه می‌زنیم و این یعنی ضرر. بهترین کار برای کنترل کردن این موضوع تاسیس دفاتر خدمات گردشگری سلامت در کشورهای هدف است. کاری که کشور هند انجام می‌دهد. این کشور در کشورهای هدف دفترهایی را تاسیس کرده است و یک پزشک عمومی در هر یک از آنها مقیم هستند و بیماران را ویزیت و مشاوره می‌کنند و پس از آن آنها را به بیمارستان‌های مختلف به کشورشان می‌فرستند. این کار آنها باعث جلوگیری از کار و فعالیت دلال‌ها در این کشور شد.
مطالب مرتبط:
- دلالان گردشگری سلامت، فقط به منافع کوتاه مدت خود فکر می‌کنند
- پادشاهی دلالان در صنعت «گردشگری سلامت»
- چرا زور استارتاپ‌ها هم به دلال‌ها نمی‌رسد؟!
در زمان دکتر قاضی‌زاده قرار بود این کار صورت گیرد تا بیماران در کشورهای مبدا کمتر به دلال‌ها مراجعه کنند. امیدوارم که این موضوع اکنون درحال پیگیری باشد. کار دیگری که وزارت بهداشت باید در این راستا انجام دهد این است که بیمارستان‌ها را در دسته‌بندی‌هایی قرار دهد و هر بیمار را با توجه به امکانات و سرویس‌دهی خوب و مناسب و همچنین شهرت داشتن در درمان بیماری خاص به آنجا بفرستد. در حال حاضر تمامی بیمارستان‌ها در تمام شهرها وارد این صنعت شده‌اند این بسیار خوب است اما به‌شرطی که بتوانیم سرویس خوب ارائه دهیم و بیمار را از هر لحاظ مانند غذا، آرامش، بهداشت و… راضی نگاه داریم؛ زیرا تمامی بیماران چه ایرانی چه بیگانه توجه خاصی برروی موارد جانبی دارند.
بیشتر بیماران ما از کشور عراق هستند و آنها هم به‌صورت طایفه‌ای زندگی می‌کنند. اگر تنها به یکی از افراد قبیله خدمات خوبی ارائه دهیم قطع به یقین کل طایفه را برای درمان و سایر خدمات پزشکی خواهیم داشت و این همان تبلیغات سینه به سینه است.
مورد دیگری که وجود دارد ممنوع بودن اهدای عضو در بیمارستان‌های خصوصی است. بسیاری از بیماران ما خواهان پیوند اعضا هستند و اهدا کننده را نیز با خود می‌آورند اما ما نمی‌توانیم در این حوزه فعالیت کنیم. همچنین حساسیت‌هایی برای IVF وجود دارد که باعث شده است ارائه خدمات ما در این حوزه محدود شود.
شما در صحبت‌هایتان به نبود متولی امر اشاره کرده‌اید، به‌نظر شما این موضوع چگونه قابل حل است؟
به نظر من متولی امر گردشگری سلامت وزارت بهداشت است؛ زیرا در گردشگری سلامت حرف اول و آخر را درمان و کادر درمانی می‌زند و ما به‌عنوان کادر درمان بهتر می‌توانیم پاسخگو نیازهای گردشگران سلامت باشیم. ما توانسته‌ایم بیماران را از طریق فضای مجازی راهنمایی، مشاوره و جذب کنیم. درواقع زمانی که بیمار از طریق اینترنت با ما در تماس است ما راحت‌تر می‌توانیم به او مشاوره دهیم. البته تمام این مستلزم آن است که سواد و علم پزشکی پشت این موضوع باشد. سوالی که دارم این است که باتوجه به این موضوع چگونه می‌شود این صنعت متولی امری غیر از وزارت بهداشت داشته باشد؟ آیا سازمان میراث فرهنگی و گردشگری می‌تواند مشاوره پزشکی دهد؟
صنعت گردشگری سلامت، مسئول واحد میخواهدنقش بخش خصوصی را در این صنعت چقدر کارآمد می‌دانید؟
در کشورهایی مانند انگلیس تجهیزات و خدمات بیمارستان‌های دولتی قوی‌تر از بخش خصوصی است. اما در ایران به‌علت مشکلات مالی مردم، بیشتر آنها به بیمارستان‌های دولتی مراجعه می‌کنند و همین باعث شده است که این مراکز درمانی دولتی تقریبا پر باشند و از سویی بخش‌های خصوصی در درمان قوی‌تر عمل کنند.
در بیمارستان دولتی بیماران ممکن است برای مراجعه به یک دکتر چندماه در نوبت بمانند. اما در یک بیمارستان خصوصی تمام روند درمان بیمار خارجی تقریبا خارج از نوبت انجام می‌شود که به چشم گردشگر سلامت بسیار مهم است. با توجه به ظرفیت بیمارستان‌ها و مراکز درمانی خصوصی به نظر می‌رسد که بخش خصوصی بسیار قوی‌تر از بخش دولتی می‌تواند عمل کند. حتی در بعضی از رشته‌های درمانی، پزشک‌های بخش خصوصی نیز بهتر عمل می‌کنند.
یعنی شما براین باور هستید که بیمارستان‌های دولتی باید از کار در این صنعت خارج شوند؟
خیر. عملکرد آنها در چند ماه اخیر این نتیجه را به دنبال داشته است که آنها هم می‌توانند در این حوزه فعالیت کنند. درواقع بازار گردشگری سلامت آنقدر وسیع است که من فکر می‌کنم برای همه در این صنعت جایی وجود دارد. بیمارستان‌های دولتی مانند بیمارستان فارابی فعالیت بسیار خوبی را در گردشگری سلامت دارند و بیمارانی که برای درمان بیماری‌های چشمی به این بیمارستان مراجعه می‌کنند از عملکرد آنها راضی هستند. من به‌عنوان شخصی که پیشرفت صنعت گردشگری سلامت در کشور برایم اهمیت بسیار بالایی دارد از کارکرد این بیمارستان دولتی و همچنین سایر مراکز دولتی که فعالیت مناسبی در این حوزه داشتند بسیار خوشحال هستم. این مراکز درمانی با قیمت‌های پایین خدمات خوبی را ارائه می‌دهند.
به نظر شما نقش آیین نامه های IPD برای مراکز درمانی تا چه میزان در رشد گردشگری سلامت تاثیر دارد؟
وجود آیین‌نامه‌های IPD یعنی سخت‌گیری وزارت بهداشت و این موضوع بسیار خوب است. اینکه تمامی بیمارستان‌ها باید براساس یک اصول و استاندارد خاص که مورد تائید وزارت بهداشت است، در این صنعت فعالیت کنند. این استانداردسازی کمک بسیاری به جذب گردشگر سلامت می‌کند و از سویی باعث رقابت خارجی خواهد شد. برای نمونه تا سال گذشته گردشگران سلامت اغلب به هند می‌رفتند. اما اکنون بسیاری از آنها به علت نتیجه نگرفتن از درمان این کشور راهی ایران می‌شوند. ما چندین مورد این‌چنینی را در بیمارستان مهر داشتیم.
به‌نظر من اگر اینگونه سخت‌گیری‌ها برای واسطه‌ها و دلال‌ها هم نیز صورت بگیرد کمک بسیاری برای حذف و سروسامان دادن آنها در این سیستم خواهد کرد.
ظرفیت گردشگری سلامت ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه راهکاری را برای استفاده از این ظرفیت پیشنهاد می‌دهید؟
ظرفیت گردشگری سلامت ایران بسیار خوب است. ما در ایران تجهیزات بسیار خوب و پزشکان فوق‌العاده‌ای داریم و همچنین هزینه‌های درمان در ایران چه از لحاظ بستری چه از لحاظ دارو بسیار پایین است. با توجه به این موارد درحال حاضر امکانات خوبی به گردشگران سلامت در بیمارستان‌ها ارائه می‌شود. اگر تبلیغات بیشتری در این حوزه صورت گیرد به‌راحتی می‌توانیم میزبان گردشگران سلامت از اروپا باشیم.
ما در بیمارستان مهر سیاستی نیز در پیش گرفتیم که قیمت را برای مشتریانمان مناسب‌تر کنیم که همین امر باعث افزایش تعداد مراجعه کنندگان در مدت زمان به‌صورت تصاعدی خواهد شد. به‌نظر من این سیاست باید در همه مراکز وابسته به گردشگری سلامت اجرا شود تا در این حوزه پیشرفت‌هایی نیز اتفاق بیفتد.
نکته قابل توجه دیگری که وجود دارد این است که باید برای پیشرفت در این حوزه به‌صورت گروهی فعالیت کرده و همه باهم همکاری کنیم و دست از رقابت برداریم و همچنین با رویکرد منافع ملی به این موضوع نگاه کنیم. درواقع همه شغل‌ها در این صنعت به‌صورت زنجیر به‌یکدیگر متصل هستند و همه باید به این درک برسیم که برای یک هدف کار می‌کنیم و رقابت در این هدف جایگاهی ندارد. کشور هند می‌تواند دراین خصوص الگوی بسیار خوبی باشد؛ زیرا آنها برای جذب گردشگر سلامت با یکدیگر همکاری می‌کنند کاری که در کشور ما حداقل درحوزه بیمارستانی وجود ندارد. در ایران بیمارستان‌ها با یکدیگر رقابت بسیاری دارند و مدام به گردشگران می‌گویند ما از بیمارستان‌های دیگر بهتر هستیم که این موضوع درباره درمان صدق نمی‌کند؛ زیرا در گذشته شاید به تعداد انگشتان یک دست پزشک خوب داشتیم اما اکنون تنها حدود ۵۰۰ جراح پلاستیک بسیار خوب در کشور داریم. بنابراین این رقابت‌ها معنایی ندارند و باعث ضرر رساندن خواهند شد. تنها چیزی که ما برای استفاده از این ظرفیت‌ها نیاز داریم تبلیغات بهتر و خدمات رسانی درستی است که بتواند بیمار را از سراسر دنیا جذب کند.
شما به تبلیغات و برندینگ اشاره کرده‌اید، این تبلیغات چگونه باید باشد؟
تبلیغات و برندیگ گسترده در گردشگری سلامت یک موضوع کلان است که باید در کشور بررسی و چاره‌یابی شود. من به‌عنوان یک شخص در بیمارستانی خصوصی تنها می‌توانم درباره این موضوع در چارچوب و قوانینی که وزارت بهداشت تعیین کرده است، تصمیم‌گیری و نقش داشته باشم. اما به‌طورکلی همه عناصری که دراین صنعت به‌گونه‌ای حضور دارند می‌توانند در این راستا قدمی برداشته و تبلیغاتی را نیز را انجام دهند. مانند شرکت آریامدتور که چندی پیش کار تبلیغاتی را در این خصوص انجام داد که از نظر من بسیار خوب بود.
کار دیگری که ما در مراکز درمانی می‌توانیم آن را انجام دهیم، تبلیغات سایر مراکز درمانی است. برای نمونه ما در بیمارستان مهر زمانی که بیمار به‌دنبال یک مرکزی برای درمان بیماری‌های چشمی است ما به او مراکز چشم معتبر و خوب را در تهران معرفی می‌کنیم. درواقع این‌کار باعث اعتمادسازی هم برای بیماران و هم برای همکارهایمان خواهد شد.
به‌نظر من اگر ساختار و سامانه جامعی درباره بیمارستان‌ها وجود داشته باشد که هر بیمارستان را با توجه سابقه فعالیت و نوع خدمت‌رسانی از لحاظ درمانی و هتلینگ معرفی کند، می‌تواند کمک بسیاری به شناخته شدن حوزه درمان و سلامت کشور کند. برای نمونه معرفی‌نامه‌ای از بیمارستان مهر در آن سامانه قرار گیرد که در آن سابقه سال‌ها فعالیت این بیمارستان را شرح داده و همچنین این بیمارستان را برای درمان بیماری‌هایی مانند ارولوژی، گوش،حلق‌وبینی و سوختگی معرفی کند و من به‌عنوان مسئول مرتبط در بیمارستان تمام مسئولیت این معرفی بپذیرم. این سامانه باید از سوی مسئولین این حوزه ساخته و معرفی شود.
همانطور که قبل هم اشاره کرده‌ام نگاه ما نباید تنها یک نگاه مالی به گردشگران سلامت باشد. اگر نگاه و دید اول ما درمان باشد تبلیغات دهان به دهان رخ خواهد داد. این نوع تبلیغ در کشورهای عربی که به‌صورت طایفه‌ای و قبیله‌ای زندگی می‌کنند بسیار مناسب است.
رقیب ایران را در گردشگری سلامت کدام کشور می‌دانید؟ همچنین رقیب بیمارستان مهر در ایران را چطور؟
درحال حاضر کشور ترکیه رقیب ایران در این صنعت است. این کشور فعالیت بسیار خوبی در این صنعت دارد البته قابل ذکر است که هزینه‌های درمان در این کشور نسبت به ایران بالاتر است. با این وجود گردشگران سلامت بسیاری را به‌خود جذب می‌کند.
مطالب مرتبط:
- رشد ۳۱ درصدی ورود گردشگران پزشکی به ترکیه در سال ۲۰۱۸
- ترکیه چشم انتظار ۸۵۰ هزار گردشگر پزشکی تا پایان ۲۰۱۸
- درآمد ۳۰ میلیارد دلاری ترکیه از صنعت گردشگری در سال ۲۰۱۸
- گردشگری سلامت در ترکیه همچنان می‌تازد
ما در بیمارستان مهر سعی کردیم که برخی از خدماتی که آنها به گردشگران سلامت خود ارائه می‌دهند را انجام دهیم، مانند اینکه با اتومبیل‌های لوکس از پای هواپیما بیماران را سوار کرده و از فرودگاه خارج کنیم.
همیشه سعی کردیم که به سایر مراکز درمانی به‌صورت یک رقیب نگاه نکنیم؛ زیرا از نظر من هر بیمارستان می‌تواند در یک حوزه بسیار خوب عمل کند و در حوزه‌ای دیگر نه و همچنین همه باهم همکار هستیم نه رقیب.
با توجه به اینکه بیشتر گردشگران سلامت این بیمارستان توسط تبلیغات خودتان جذب می‌شوند. شما در زمینه رفاه و گردشگری بیماران چه کارهایی انجام می‌دهید؟
ما سعی می‌کنیم که تمام خدماتی که یک گردشگر به آن نیاز دارد را به او ارائه دهیم. ازهمین‌رو قبل از ورود آنها به کشور تیم ما در بیمارستان تمام کارهای رفاهی آنها را انجام می‌دهد. و اگر در طول سفر گردشگر خدمات دیگری را از ما بخواهد تاجایی که امکان داشته باشد برای او فراهم می‌شود. ما به‌تازگی برای ارائه خدمات گردشگری بهتر با افرادی در این حوزه وارد مذاکراتی شدیم؛ زیرا من قصد دارم که تمام تمرکز و حواسم را برروی درمان بیماران بگذارم که این کار بسیار سخت و زمان‌بر است. به‌نظرمن فعالیت‌های حوزه گردشگری بیماران کار ما در بیمارستان‌ها نیست و مراکز فعال در این حوزه باید کمک کنند.
نقش شرکت‌های گردشگری سلامت و آژانس‌های مسافری را در این حوزه تا چه اندازه مثبت می‌بینید؟
این مراکز باید حضور داشته باشند و بیمارستان‌ها هم باید با آنها همکاری کنند زیرا بازدهی در این صنعت بالاتر می‌رود و هرکسی در حوزه خود نیز کار می‌کند. این مراکز تمام کارهای مربوط به گردشگران سلامت به‌جز درمان را انجام خواهند داد و به‌علاوه به آنها بعضی از موارد را مانند استفاده از تاکسی آنلاین آموزش می‌دهند. اینگونه دیگر اتفاق‌های ناگواری هم برای گردشگران سلامت رخ نخواهد داد. برای نمونه بارها گردشگران سلامت از کرایه زیادی که تاکسی‌ها از آنها دریافت کرده‌اند به ما شکایت کرده‌اند.
گفت‌وگو: افروز کریمی