جنگ قدرت در گردشگری سلامت مشهد
گزارشی درباره ابعاد جدید نقش‌آفرینی صاحبان قدرت، دلال‌ها، محدودیت‌ها و موانع فعالیت جوانان صاحب ایده در گردشگری سلامت ایران
ویروس کرونا مدت‌هاست که میهمان ماست و جز اینکه تاکنون 40 هزار جان عزیز را از هموطنان ما گرفته، حلقه‌های محاصره‌اش روز به روز تنگ‌تر می‌شود. مدت‌هاست فکر و ذکر همه این است که چطور از شر بیماری کووید 19 خلاص شوند.
در این میان وضعیت صنعت گردشگری از همه وخیم‌تر است. بیش از 9 ماه است که این صنعت به معنای واقعی زمین‌گیر شده و هیچ کورسوی امیدی هم در افق دیده نمی‌شود که کی این وضعیت تمام می‌شود یا اینکه متولیان امر به جمع‌بندی می‌رسند که چاره‌ای جز باز کردن مرزهای کشور به روی گردشگران بین‌المللی نیست و باید به آن تن بدهند.
برای آن‌ها که در زنجیره گردشگری سلامت کار می‌کنند، وضع اسفبارتر است. کرونا کسب و کارهای مرتبط با گردشگری سلامت را از پا انداخته و هر چه هم می‌گذرد اثرات این رکود و سکون بیشتر نمایان می‌شود. کووید 19 آشفته بازاری در گردشگری سلامت ایجاد کرده که شاید در نگاه اول باور کردنی نباشد اما حقیقت دارند.
این روزها زیرپوست شهرها و مقاصد برتر گردشگری سلامت کشور اتفاقات عجیب و غریب زیادی رخ می‌دهد. از کمین دلال‌ها برای معدود گردشگرانی که کشور شدهاند تا پدیده‌ای به نام رانت و انحصار برخی شرکت‌ها و فعالان که می‌خواهند به نام ساماندهی شرکت‌های کوچک‌تر را از میدان به در کنند.
بررسی‌های مدتورپرس نشان می‌دهد در مشهد که یکی از قطب‌های مهم گردشگری سلامت ایران است، دلال‌ها جولان می‌دهند و آنقدر نفوذ و قدرت گرفته‌اند که بیمارستان‌ها و مراکز معتبر درمانی را مجبور می‌کنند که همکاری‌شان را با شرکت‌های تسهیلگر دارای مجوز قطع کنند.
وقتی راه‌های قانونی را می‌بندیم…
چه بخواهیم و چه نخواهیم گردشگری سلامت از کلیدی‌ترین بخش‌های اقتصاد گردشگری کشور است که هم از نظر ورود جذب گردشگر و هم از جهت ارزآوری یک سر و گردن از بخش‌های دیگر بالاتر است. صنعتی که آوازه و چابکی‌اش یک دلیل و عامل مشخص ندارد بلکه مجموعه‌ای از پزشکان و کادر درمان متخصص و کاربلد و وجود زیرساخت‌های مناسب درمانی و از همه مهمتر قیمت‌های رقابتی و بعضا پایین‌تر به نسبت کشورهایی مانند ترکیه و هند، پرچم این صنعت را دست‌کم در منطقه خاورمیانه بالاتر از بقیه نگه داشته است.
تا پیش از شیوع ویروس کرونا در جهان وضعیت گردشگری سلامت در ایران امیدوارکننده بود. گردشگران فارغ از جهت‌گیری‌ها و نزاع‌ها و رقابت‌های سیاسی دولت‌هایشان راهی ایران می‌شدند و خدمات درمانی خود را دریافت می‌کردند و از این رهگذر نیز چرخ صدها مرکز درمانی و شرکت و کسب و کار در این حوزه می‌چرخید. درآمدها دلاری و نقد بود و چه بهتر از این. ویروس کرونا اما تمام رشته‌ها را پنبه کرده و بدتر آنکه معضلات ساختاری و بغرنج قدیمی را دوباره عیان کرده است.
معضلاتی مثل دلالی و واسطه‌گری که سال‌هاست بخش گردشگری سلامت کشور را عقب نگه داشته و حالا هم در بحران همه‌گیری کرونا بیش از پیش اثرات آن قابل دیدن است جز این، چندین ماه است که نه خبری از گردشگر هست و نه گردشگری سلامت در ترتیب اولویت‌های نهادهای متولی جایگاهی دارد.
با اینکه درخواست‌های زیادی برای سفر به ایران و دریافت خدمات درمانی با رعایت پروتکل‌های بهداشتی مثل ارائه گواهی سلامت به شرکت‌های تسهیلگر ارائه می‌شود، همچنان درهای کشور به روی گردشگران بسته است. اما تمام ماجرا انفعال و غفلت ما و نداشتن برنامه و استراتژی محدود نمی‌شود.
وقتی به شرکت‌های شناسنامه دار و باسابقه ویزا داده نمی‌شود؛ همان تک و توک گردشگران سلامتی هم که با هزار مصیبت وارد کشور می‌شوند، در عین ناباوری گرفتار دلالان و واسطه‌ها و ساختارهای معیوب می‌شوند. گردشگرانی که به ویژه از کشورهای همسایه شرقی یا از عراق با انگیزه‌های زیارتی و درمانی به شهرهایی مثل مشهد وارد می‌شوند اما گرفتار یک نظام رانتی می‌شوند و نه‌تنها خدمات مناسب دریافت نمی‌کنند، بلکه عموما نیز نارضایتی به کشورشان برمی‌گردند.
ترس مراکز درمانی از قدرت و نفوذ برخی دلال‌ها و شبه‌دلال‌ها
در حالی که بیمارستان‌ها و مراکز درمانی پذیرنده گردشگران بین‌المللی سلامت و همینطور شرکت‌ها و آژانس‌های گردشگری مجوزدار این حوزه با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند و بسیاری از کسب و کارهای نوآور و استارتاپی این حوزه که در سه چهار سال گذشته با تلاش جوانان صاحب ایده و خوش‌فکر و مسلط به اصول نوین کسب و کار و بازاریابی به فصل شکوفایی و ثمر رسیده بودند، نیست و نابود شدهاند، دلال‌ها همچنان جولان می‌دهند و نقش‌آفرینی‌شان در این روزهای یاس‌آور کرونایی بیشتر هم شده است.
این مطالب را هم بخوانید:
- 5 شهر برتر گردشگری سلامت ایران
- علی‌طب از گردشگری سلامت مشهد می‌گوید
- آرتور24 از گردشگری سلامت و بازار افغانستان می‌گوید
- رییس بیمارستان آریای مشهد از گردشگری سلامت در این شهر می‌گوید
بررسی‌های مدتورپرس نشان می‌دهد در مشهد که یکی از قطب‌های مهم گردشگری سلامت ایران است، دلال‌ها جولان می‌دهند و آنقدر نفوذ و قدرت گرفته‌اند که بیمارستان‌ها و مراکز معتبر درمانی را مجبور می‌کنند که همکاری‌شان را با شرکت‌های تسهیلگر دارای مجوز قطع کنند.
مشهد شناخته‌ترین شهر مذهبی ایران است که زیرساخت‌های درمانی خوبی هم برای انواع گردشگری سلامت دارد. براساس برخی آمارها، تا پیش از شیوع کرونا در برخی سال‌ها تا 2 میلیون نفر گردشگر خارجی هم به مشهد می‌رفتند که 150 هزار نفر آن گردشگران سلامت بوده‌اند و در حدود 500 میلیون دلار نیز ارزآوری داشته‌اند.
حجم زیرساخت‌ها و امکانات گردشگری مشهد معادل 50 درصد کل کشور است و در زمینه درمان و پزشکی نیز 12 بیمارستان دارای مجوز IPD در این شهر فعالند که به گردشگران پزشکی که عموما از کشورهایی مانند عراق، آذربایجان، افغانستان و پاکستان وارد این شهر می‌شوند، خدمات درمانی می‌دهند.
حجم زیرساخت‌ها و امکانات گردشگری مشهد معادل 50 درصد کل کشور است و در زمینه درمان و پزشکی نیز 12 بیمارستان دارای مجوز IPD در این شهر فعالند که به گردشگران پزشکی که عموما از کشورهایی مانند عراق، آذربایجان، افغانستان و پاکستان وارد این شهر می‌شوند، خدمات درمانی می‌دهند.
با اینکه ده‌ها طرح اولویت‌دار گردشگری سلامت در مشهد به اجرا آمده‌اند تعرفه‌های خدمات درمانی مراکز مشخص است و سامانه ثبت‌نام بستری بیماران خارجی در مراکز بیمارستانی راه‌اندازی شده، همچنان واسطه‌ها تعیین تکلیف می‌کنند.
مدیرعامل یکی از شرکت‌های تسهیلگر گردشگری سلامت مشهد در گفت‌و‌گو با مدتورپرس ضمن تایید موضوع می‌گوید: «در شرایط کنونی تنها داشتن مریض کفایت نمی‌کند بلکه داشتن قدرت نیز مهم است.» به گفته این فعال صنعت گردشگری سلامت در مشهد دلال‌ها لابی و نفوذ گسترده‌ای دارند و آشکارا کلینیک‌ها و مراکز درمانی را تهدید می‌کنند که با کسبوکارهای مجوزدار و رسمی همکاری نکنند. او در این رابطه می‌گوید: «شرکت ما با ارجاع ده‌ها گردشگران پزشکی به یکی از مراکز درمانی معتبر و مجوزدار عملا صدها میلیون تومان به این مرکز کمک کرده اما در مهرماه مجبور با ما قطع همکاری کردند. حدس ما این است که دلال‌ها با دیدن تبلیغات مجموعه ما در آن کلینیک، تهدید کرده همکاری‌اش را با آن‌ها قطع می‌کند و آن‌ها نیز شخص دلال را ترجیح داده‌اند.»
سخت‌گیری در صدور ویزا و آسیب‌های جنبی آن
نمونه دیگر سوءاستفاده از روادیدی است که به نام درمان صادر می‌شود اما در عمل صرف خدمات زیبایی می‌شوند. نیاز به گفتن ندارد که این روزها دریافت روادید ورود به ایران به هیچ وجه آسان نیست و اگر درخواست گردشگری پذیرفته شود، بیش از همه ناشی از خوش‌شانسی‌اش بوده است.
اگرچه سوال اساسی را باید از متولی صدور ویزا پرسید که چرا به همه کسانی که می‌خواهند در ایران کار درمانی یا زیبایی انجام دهند ویزا نمی‌دهد که چنین راهکارهایی از سوی واسطه‌ها به آن‌ها داده شود اما این دلیل نمی‌شود که به این مسئله با نگاهی آسیب‌شناسانه نپردازیم.
به هتل‌های شهر مشهد اگر سر بزنید تعدادی از همین گردشگران را خواهید دید. در گفت‌و‌گوهایی که ما در مدتورپرس با برخی از همین گردشگران انجام دادیم متوجه شدیم آن‌ها نیز کم و بیش نقش‌آفرینی دلال‌ها را پذیرفته‌اند. نمونه‌اش دست‌کاری و تغییر درخواست‌ها و صدور روادید و به عبارتی رواج پدیده است.
مدیر یکی دیگر از شرکت‌های گردشگری سلامت به مدتورپرس می‌گوید شیوع ویروس کرونا باعث شده که دلال‌ها نیز از انواع و اقسام روش‌های جدید برای کسب سود بیشتر استفاده کنند و در این راه مراکز درمانی و توریست را نیز با خودشان همراه می‌سازند.
اساسا بازیگران حوزه گردشگری سلامت در وضعیت گیرافتادگی در بن‌بست ویروس کرونا و تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌‌های نامشخص و بعضا شتابزده و تعلل‌ورزانه وزارت‌خانه‌های میراث فرهنگی، بهداشت و خارجه و دیگر متولان امر، آلترناتیو دیگری جز تن دادن به آشفته‌بازار کنونی پیش روی خود نمی‌بینند.
او می‌گوید: «در گفت‌و‌گوهایی که با برخی از توریست‌های سلامت در هتل‌های مشهد داشتیم متوجه شدیم آن‌ها یا برای خودشان یا یکی از اعضای خانواده‌شان نامه درمان در ایران را می‌گیرند و درخواست استفاده از خدمات درمانی را به مراکز درمانی که با دلال‌های گردشگری سلامت کار می‌کنند، می‌دهند. در مرحله بعد ویزا که صادر شد، به همراه اعضای خانواده خود به بهانه درمان بیماری به مشهد می‌آیند اما در اصل از خدمات زیبایی استفاده می‌کنند.»
او در ادامه توضیح می‌دهد: «به عنوان مثال یک نفر آقا مشکل چشم یا کلیه دارد و در نامه درخواستی‌اش قید شده است. بعد از صدور ویزا به اتفاق اعضای خانواده‌اش از خدمات زیبایی مثل کاشت مو و جراحی‌های پلاستیک و… در مراکز غیررسمی استفاده می‌کنند. حتی اینطور است که لیدرها خودشان اتاق و تخت اجاره می‌کنند و به پزشک هم مبلغی می‌دهند که بیاید کاشت را انجام دهد.»
انتخاب میان بد و بدتر
این دو مثال تنها یک نگاه سرسری و کلی به بازار سلامت یکی از مهمترین قطب‌های گردشگری سلامت کشور در این روزهای آشفته است. بسیاری گمان می‌کنند برخی از شرکت‌ها و کلینیک‌ها و انجمن‌های مشهد نیز ناخواسته به این آشفته بازار دامن می‌زنند.
گذشته از اینکه چنین واقعیت‌های تلخی نشان‌دهنده رهاشدگی بازار تقریبا راکد و خالی گردشگری سلامت از سمت بخش خصوصی واقعی و تاثیرگذار از جمله نسل جدید شرکت‌های صاحب ایده و کسبوکارهای آنلاین، پرده از چالشی اساسی‌تر هم برمی‌دارد و آن چیزی نیست جز شکننده بودن موقعیت بازیگران رسمی گردشگری سلامت کشور و به خصوص بیمارستان‌ها و مراکز درمانی ارائه دهنده خدمات پزشکی که شیوع ویروس کرونا خسارت‌های هنگفتی به آن‌ها وارد کرده است.
چرا که اساسا بازیگران حوزه گردشگری سلامت در وضعیت گیرافتادگی در بن‌بست ویروس کرونا و تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌‌های نامشخص و بعضا شتابزده و تعلل‌ورزانه وزارت‌خانه‌های میراث فرهنگی، بهداشت و خارجه و دیگر متولان امر، آلترناتیو دیگری پیش روی خود نمی‌بینند.
یعنی این مراکز ترجیح می‌دهند که میان دو گزینه بد و بدتر، آن یکی را انتخاب کنند تا همان به اصطلاح آب باریکه‌ای که از دلال‌ها به سمتشان سرازیر می‌شود، از دست ندهند.
وضعیتی که نه‌تنها برای کل زنجیره گردشگری سلامت خطرناک است، بلکه جرات و جسارت بیشتری به دلال‌ها و واسطه‌ها می‌دهد و نه‌تنها تلاش‌های قبلی برای حذف یا قانونی کردن حضورشان در بازار گردشگری سلامت را نقش بر آب خواهد کرد، فعالیت اصولی در این حوزه را دشوارتر می‌کند.