بیمارستانها و مراکز درمانی هزینه تبلیغات را روی دوش آژانس‌ها انداخته‌اند!
گفت‌وگو با علی اصغر توکلی، مدیر عامل آژانس گردشگری توکلی
علی اصغر توکلی یکی از فعالان حوزه گردشگری، نزدیک به ۵۴ سال است که در این حوزه فعالیت می‌کند. او دارای مدرک کارشناسی زبان انگلیسی است و چند سال به‌عنوان مدرس و سرپرست لابراتور زبان سازمان هواپیمایی کشوری فعالیت کرده است. او همچنین در بخش‌ها و حوزه‌‌های دیگری اعم از فرودگاه، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و…کار کرده است. توکلی از سال ۱۳۷۱ آژانس گردشگری توکلی را تاسیس و در سال ۱۳۸۷ گردشگری سلامت این آژانس را با نام مدیکال توریسم سنتر تاسیس تغییر برند می‌دهد. او معتقد است که بین دو شاخه اصلی صنعت گردشگری پزشکی یعنی آژانس‌ها و بیمارستانها شکاف بزرگی وجود دارد و دولت برای توسعه این صنعت باید این شکاف را پر کند. با او درباره صنعت گردشگری سلامت و خدمات آژانس توکلی گفت‌گو کرده‌ایم که در ادامه آن را می‌خوانید.
باتوجه به گفته خودتان آژانس هواپیمایی توکلی حدود ۲۶ سال است که تاسیس شده و فعالیت بسیاری را در صنعت گردشگری داشته است. چه انگیزه‌ای باعث ورود این آژانس به حوزه گردشگری سلامت شده است؟
آن زمان که وارد کار در صنعت گردشگری شدم، موضوع توریست سلامت مطرح نبود و به ندرت شخصی به‌واسطه آشنایی که در ایران داشت برای معالجه به ایران می‌آمد. با این حال از قدیم پزشکان ایرانی در بین کشورهای عربی محبوبیت داشتند و ایران در چند کشور عربی مانند امارات و کویت بیمارستان‌هایی را تاسیس کرده بود. این بیمارستانها رونق بسیاری داشت اما به مرور زمان با پیشرفت تکنولوژی در این کشورها این بیمارستانها وارد حاشیه شده و از رونق افتادند.
چندین سال پیش سفر کاری به کشور کویت داشتم، در این سفر متوجه شدم، اتباع کشور کویت بسیار مایل هستند که برای انجام کارهای پزشکی به ایران سفر کنند، این جرقه‌ای بود تا من در این صنعت فعالیت کنم. هرچند که موارد دیگری هم وجود داشت که بر تصمیم من تاثیر بسیاری داشتند. حدود ۱۰ سال پیش درواقع زمانی که با گردشگری سلامت آشنا شدم، این صنعت را برای پیشرفت اقتصاد کشور و همچنین اشتغال‌زایی بسیار مفید دیدم. به‌طورکلی هر گردشگر زمانی‌که وارد کشور می‌شود حدود ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ دلار برای کشور سوددهی دارد. حال اگر گردشگر به قصد درمان و سلامتی به ایران سفر کند قطع به یقین این عدد بسیار بیشتر از این خواهد بود. از سویی پیشرفت این صنعت کمک قابل توجه‌ای را به ایجاد شغل و فعال کردن سایر رشته‌ها در کشور می‌کند.
آژانس شما چه خدماتی را به گردشگران ارائه می‌دهد؟
گردشگر به ما ایمیل زده و درخواست خود را با ما مطرح می‌کند. ما در ابتدا کلیه فرآیند سفر به ایران را برای او شرح داده و سوال‌هایی مانند مدت زمان سفر، هزینه، نوع هتل، نوع پرواز و… را از او پرسیده و پس از آن باتوجه به نیاز گردشگر برنامه‌ای را برای اون ترتیب می‌دهیم و او قبل از حضور در ایران با کلیه روند این سفر آشنا خواهد شد.
ما همچنین به گردشگر مشاوره‌هایی را درباره بهترین فصل آب‌وهوایی و انواع گردشگری در ایران می‌دهیم که تاثیر بسیاری در انتخاب او دارد. اگر تمامی این روند به‌خوبی پیش رود و گردشگر از سفر خود کاملا راضی باشد قطعا تبلیغات دهان به دهان رخ خواهد و هر گردشگر به‌راحتی می‌تواند ۱۰ نفر دیگر را برای سفر به ایران ترغیب کند.
در ۲۰ سال فعالیت این آژانس چه تعداد توریست وارد کشور کرده‌اید؟
زمانی گردشگران بسیاری برای رفتن به مکه از مالزی به ایران می‌آمدند که ما در ۶ ماه حدود ۸۰۰ نفر گردشگر داشتیم. اما هواپیمایی ایران ایر نرخ بلیط ورودی آنها را بیشتر کرد که همین امر سبب قطع سفر آنها به ایران شد. پس از آن دوره، دیگر به‌صورت انبوه گردشگری وارد کشور نشد و از همان سال‌ها تاکنون در هر سال حدود ۹۰ گردشگر در سال از سراسر دنیا از طریق آژانس ما وارد کشور می‌شوند.
ظرفیت و چشم‌انداز این صنعت را در کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟
صنعت گردشگری و گردشگری سلامت در کشور ظرفیت بسیار بالایی دارد. ایران از لحاظ پزشکی و خدمات درمانی در جایگاه مطلوبی قرار دارد و هزینه‌های درمان و خدمات پزشکی در کشور به علت تفاوت نرخ ارز بسیار پایین است. علاوه براین موارد به‌تازگی در کشور به این نتیجه رسیده‌اند که مکان‌هایی با نام دهکده سلامت تاسیس کنند. این مکان‌ها برای گردشگری تندرستی و رسیدن به آرامش بسیار مفید هستند و می‌تواند گردشگران بسیاری را به خود جذب کند. تنها موردی که در گردشگری سلامت ایران به آن کم پرداخته شده است بحث تبلیغات و برندینگ است. انتظار ما این است که دولت به این قسمت ورود کرده و این کار را انجام دهد.
گردشگری سلامت صنعت پرسودی است و برای رونق آن همه ارگان‌ها و افرادی که نقشی در این صنعت دارند باید دست‌به‌دست هم دهند و با یکدیگر همکاری کنند.
شما چه نوع تبلیغاتی را برای معرفی خود انجام می‌دهید؟
تبلیغات چندین راه مختلف دارد اما متاسفانه تمامی آنها پرخرج و هزینه‌بر هستند. با این حال ما برای آنکه بتوانیم خودمان را معرفی کنیم آنها را انجام می‌دهیم. از مهمترین تبلیغات در این صنعت شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی است. ما در بسیاری از نمایشگاه‌های گردشگری دنیا شرکت کرده و هرسال سعی کردیم باتوجه به نیاز مشتریان و همچنین سهولت برقراری ارتباط با آنها به‌روز باشیم. به این معنا که در نمایشگاه چیزی را ارائه دهیم که برای گردشگران جذاب باشد. البته دو سال است بنا به‌دلایلی در نمایشگاه شرکت نکردیم و امسال هم به‌علت بالا رفتن نرخ ارز شرکت در یک نمایشگاه خارجی سخت‌تر شده است. از دیگر کارهای تبلیغاتی که ما انجام داده‌ایم فرستادن ایمیل انبوه است. در این ایمیل آژانس و خدمات آن را معرفی کرده و سپس کمی درباره جاذبه‌های گردشگری در ایران توضیح می‌دهیم. البته ممکن است این روش در بیشتر مواقع نتیجه مثبتی نداشته باشد. اما چاره‌ای نیست و باید این روش را هم برای تبلیغات امتحان کرد.
اما به‌طورکلی خیلی از روند کار و جذب گردشگر سلامت راضی نیستم. باید تلاش بیشتری در این حوزه انجام دهیم. به همین سبب به‌تازگی با چند بازاریاب و کارگذار وارد مذاکره شدیم و قرار است که برای ما در کشورهای هدف بازاریابی کنند. همچنین قرار است در نمایشگاه عراق که در اردیبهشت برگزار می‌شود شرکت کنیم.
مطالب مرتبط:
یکی از کارهایی دیگری که در حال انجام آن هستیم بررسی شهرها و مراکز درمانی است . ما آنها را براساس فعالیت‌ها و درمان‌هایی که انجام می‌دهند دسته‌بندی می‌کنیم. برای نمونه شهر یزد برای درمان نازایی، پزشکان و مراکز درمانی بسیار خوبی دارد و همچنین در اطراف این شهر کوه‌های نمکی وجود دارد که برای درمان بیماری‌هایی مانند بیماری‌های تنفسی موثر است و بیماران بسیاری مدتی را برای درمان در این مکان اقامت می‌کنند. بیمارستان‌های شیراز در درمان بیماری‌های چشم و سرطان‌ها قابلیت دارند. شهر سرعین برای آب‌درمانی بسیار جای مناسب و خوبی است و مکان‌های بسیار دیگری در ایران که باید شناسایی و به دنیا معرفی شوند.
بازار هدف شما در گردشگری سلامت کدام کشورها است و آنها چگونه با شما ارتباط برقرار می‌کنند؟
ما با کار بر روی بازار کشور عراق، وارد این صنعت شدیم. چند سال پیش من عضو هیئت مدیره انجمن آژانس‌های مسافرتی ایران بودم و هئیت‌مدیره انجمن آژانس‌های کشور عراق، ما را به این کشور دعوت کرد. در آن زمان کشور عراق هیچ امکاناتی نداشت و یک کشور جنگ‌زده محسوب می‌شد. ما در همان سفر، تبلیغاتی را برای معرفی خدمات درمان و سلامتی کشور انجام دادیم و شروع به کار در این صنعت کردیم. اما متاسفانه به‌علت آنکه کشور و دستگاه‌های دولتی آمادگی ارائه خدمات درمانی و اقامتی را به اتباع سایر کشورها نداشتند، نتوانستیم در آن سال‌ها خوب عمل کنیم و به‌ناچار به‌صورت پراکنده بیمار به کشور آوردیم. به مرور زمان بازار هدف ما گسترده‌تر شد و سایر کشورهای عربی را نیز پوشش دادیم. به‌تازگی هم کشور پاکستان و آذربایجان را مورد هدف قرار داده و بازاریاب‌هایی را برای جذب گردشگر سلامت در آن کشورها به کار گرفته‌ایم.
درباره راه‌های ارتباطی باید بگویم، همانطور که در قبل اشاره کردم ما در نمایشگاه‌های بین‌المللی شرکت کرده‌ایم که در این نمایشگاه‌ها شماره تماس و ایمیل ما موجود است که بسیاری از گردشگران از این طریق آنها با ما تماس برقرار می‌کنند. علاوه بر این ما حدود ۸ سال پیش سایتی را با نام ایرانین مدیکال سنتر طراحی کردیم، که گاهی هم از طریق این سایت ما را پیدا می‌کنند. از سویی دیگر در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری وب‌سایت جامعی وجود دارد که در آن آژانس‌ها و خدماتی که ارائه می‌دهند، معرفی شده‌اند و بارها ما را از طریق این وب‌سایت شناخته‌اند.
آیا برنامه‌ای برای جذب گردشگر سلامت از اروپا در آینده دارید؟
خیر. کار بر روی بازار اروپا به‌هیچ وجه خوب نیست. از کشورهای اروپایی کسی برای درمان به ایران سفر نمی‌کند. بازار هدف ایران تنها کشورهای عربی و همسایگان ایران هستند.
آیا قصد دارید که به‌صورت گسترده بر روی جذب بیمار به‌شیوه آنلاین فعالیت خاصی انجام دهید؟
به‌طورکلی کار کردن به صورت آنلاین بسیار خوب است. ما سرمایه‌گذاری‌هایی را بر روی این موضوع انجام داده‌ایم که در سال جدید قرار است به بهره‌برداری برسد.
شما چه خدماتی را به گردشگران سلامت ارائه می‌دهید؟
یک سری از خدمات مانند پرواز، ویزا، هتل و… هستند که به‌صورت مشترک به همه گردشگران ارائه می‌شود. خدمات ویژه ما به گردشگران سلامت از آنجایی آغاز می‌شود که موضوع بیماری و یا جراحی زیبایی مطرح می‌شود. ما از بیمار می‌خواهیم که خلاصه‌ای از پرونده پزشکی خود را برای ما ارسال کند. ما این اطلاعات را به پزشک مربوط ارجاع داده و در نهایت اطلاعاتی را درخصوص هزینه درمان و یا جراحی، نوع درمان، بیمارستان و… به گردشگر سلامت می‌دهیم. بیمار باید قبل از حضور در ایران از کلیه روند سفرش اطلاعات کافی داشته باشد تا دچار اضطراب نشود.
گردشگر سلامت پس از آنکه وارد ایران شد از فرودگاه لیدر و مترجم به استقبال او خواهند رفت و تا آخرین لحظه حضورش در ایران در کنارش خواهند بود. و پس از بازگشت به کشورش با توجه به نوع درمان و همچنین سفارش بیمارستان تا چند ماه پیگیر درمان وی خواهیم بود. لازم به‌ذکر است که ما گزارشی کلیه روند کار و درمان بر روی بیمار را از بیمارستان می‌خواهیم.
با توجه به اینکه آژانس‌های مسافرتی و همچنین مراکز درمانی دو شاخه اصلی این صنعت هستند و کار آنها مکمل یکدیگر است مراودات شما با همدیگر چگونه است؟
متاسفانه ما از مراکز درمانی دور هستیم. اصل و اساس ورود بیمار به کشور و ورود او به این مراکز درمانی تبلیغات و بازاریابی است. به‌طورکلی هرکاری هزینه‌بر است و اگر تبلیغاتی در این زمینه صورت نگیرد هیچکس در سراسر دنیا نخواهد فهمید که ما در ایران پزشکان فوق‌العاده و امکانات درمانی خوبی را نیز داریم و آماده خدمت‌رسانی به گردشگران سلامت هستیم. تمام این تبلیغات برعهده آژانس‌ها است. اما متاسفانه بیمارستانها و مراکز درمانی اهمیتی برای این موضوع قائل نیستند و بهایی به آن نمی‌دهند. آنها تنها این قسمت را می‌بینند که بیمار وارد بیمارستان یا مرکز درمانی شده است و قرار است تحت درمان قرار گیرد و سایر مراحل برای آنها اهمیت ندارد. آنها به این فکر نمی‌کنند که ما به‌عنوان آژانس مسافرتی که بسیاری از کارهای گردشگری سلامت با ما است هم باید سودی از حضور گردشگران سلامت ببریم تا حدی که حداقل ضرر ندهیم. این بزرگترین گله ما از آنهاست. اما در موارد دیگر مانند اعتباری که این مراکز درمانی دارند باعث آسان‌تر شدن تبلیغات در حوزه گردشگری سلامت می‌شوند. برای نمونه در هر نمایشگاهی که در کشورهای دیگر برگزار می‌شود از افتخارات پزشکان ایرانی می‌گوییم و آنها را معرفی می‌کنیم.
خدمات بیمارستانی ما هم بد نیست. درواقع خدمات خوبی در بیمارستانها به بیماران و گردشگران سلامت ارائه می‌شود. همانطور که هتل‌ها براساس خدماتی که ارائه می‌دهند درجه‌بندی شده‌اند بیمارستانها هم این‌گونه هستند. انتخاب مراکز درمانی با توجه به شرایط بیمار است اما این نکته هم مدنظر داشته باشیم که یک مرکز درمانی ارزان قیمت هم خدمات خوبی را به گردشگران سلامت ارائه می‌دهد.
ما در آژانس‌های مسافرتی خواهان همکاری مثبتی با بیمارستانها و مراکز درمانی هستیم. دراصل این صنعت برای پیشرفت راهی جز این ندارد و باید کنار یکدیگر باشیم. امیدواریم که بیمارستانها هم به این نتیجه برسند که یک آژانس مسافرتی می‌تواند با آنها همکاری بسیار نزدیکی داشته باشد.
در سال‌ها فعالیت شما در این صنعت با چه مشکلاتی روبه‌رو شده‌اید؟
یکی از بزرگترین مشکلات این صنعت وجود دلال‌ها و واسطه‌ها است. درواقع زمانی که اتباع کشورهای عربی از طریق مرزها وارد ایران می‌شوند این افراد با زبان عربی با آنها وارد مذاکره می‌شوند. بارها دیده شده است که دلال‌ها گردشگران سلامت را به مراکز درمانی درستی هدایت نکرده و دردسرهای بسیاری برای آنها به‌وجود آورده‌اند و ضررهای مالی بسیاری را به گردشگران سلامت وارد کرده‌اند. این موضوع لطمه بزرگی را به این صنعت وارد خواهد کرد. ما از دولت می‌خواهیم که به این موضوع رسیدگی کند و هرچه سریع‌تر جلو این موضوع را بگیرد.
مطالب مرتبط:
- دلالان گردشگری سلامت، فقط به منافع کوتاه مدت خود فکر می‌کنند
- امان از دلال‌های میدان راه‌آهن و بلوار قدس!
یکی دیگر از چالش‌های این صنعت دور بودن بیمارستانها با آژانس‌های مسافرتی است. برای حل این مشکل باید سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و وزارت بهداشت ورود کنند و جلسه‌ها و سمینارهایی را برگزار کنند و از بیمارستانها و آژانس‌ها بخواهند که با یکدیگر بر سر مشکلات موجود گفت‌وگو کنند. چه بسا که ممکن است که ندانیم مشکل اصلی بین ما چیست.
مشکل بزرگ دیگری که در این صنعت وجود دارد نبود متولی واحد است. از زمانی که بحث گردشگری سلامت در کشور مطرح شد سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از یک سو و وزارت بهداشت از سوی دیگر برای این صنعت تصمیم‌گیری کردند و دو دستگی به‌وجود آمد. پس از گفتگوهای بسیار هر دو ارگان دولتی متولی شناخته شدند و آیین‌نامه‌هایی نیز در این خصوص نوشته شد تا هر دو بتوانند فعالیت کنند. اما متاسفانه پس از گذشت مدتی به این آیین‌نامه اشکلاتی گرفته شد و کار خوب پیش نرفت. اکنون پس از گذشت سال‌ها همچنان بین دو ارگان بر سر این موضوع مشکلاتی وجود دارد.
به نظر شما چه روشی باعث حذف و یا کنترل دلال‌ها می‌شود؟
به نظر من حذف دلال‌ها غیرممکن است، اما می‌شود آنها را کنترل کرد که این کار کمک بسیاری به این صنعت خواهد کرد. دولت باید مکان‌هایی را برای بررسی عملکرد آنها اختصاص دهد تا کلیه کارهایی که دلال‌ها برای گردشگران سلامت انجام می‌دهند مشخص شود. باید از بیمارستانها بخواهد که هزینه تمامی خدمات بیمارستانی را مستقیم از بیمار دریافت کنند نه از همراه آنها که غالبا همان دلال‌ها هستند. تمام این کارها با نظارت کامل دولت و وزارت بهداشت انجام پذیر است. کنترل کردن دلال‌ها با نزدیک شدن سازمان میراث و گردشگری و وزارت بهداشت به یکدیگر انجام‌پذیر است.
شما در صحبت هایتان به نبود متولی اشاره کرده‌اید به نظر شما چگونه می‌توان این موضوع را حل کرد؟
کل این ماجرا به بازاریابی این صنعت بازمی‌گردد. بیمارستانها و مراکز درمانی ما قادر به این کار نیستند و قدمی هم برای تبلیغات در این صنعت برنمی‌دارند. در حقیقت اگر اکنون کاری در این زمینه صورت می‌گیرد و بیمارانی وارد کشور می‌شوند از سوی تبلیغاتی است که آژانس‌های هواپیمایی انجام می‌دهند.
از سوی دیگر گردشگری سلامت شاخه‌ای از گردشگری است. ما چندین نوع گردشگری داریم، گردشگری ورزشی، گردشگری طبیعت‌گردی و… آیا می‌شود متولی امر تمامی این گردشگری‌ها را جدا کرد؟ همچین چیزی امکان ندارد. هیچکدام از سازمان‌های مربوطه حاضر نیستند برای انجام تبلیغات در این زمینه وارد عرصه شوند. یک آژانس زمانی که گردشگری را وارد کشور می‌کند، او را به سمت کاری که به قصد آن سفر کرده است هدایت می‌کند. گردشگری سلامت تک بعدی نیست و عوامل بسیاری را دربرمی‌گیرد که سازمان میراث فرهنگی می‌تواند آن را کنترل و هدایت کند مانند سایر گردشگری‌هایی که در کشور انجام می‌شود اما در کار اصلی آنها دخالت نمی‌کند.
مطالب مرتبط:
شما بارها درخصوص بازاریابی صحبت کرده‌اید. بازاریابی در این صنعت باید چگونه باشد؟
اولین گام در بازاریابی آماده‌سازی بستر است. اما این بستر باید توسط دولت آماده شود. اگر دولت پای خود را در تبلیغات و برندینگ کنار بکشد و آن‌را از بخش خصوصی بخواهد، باید گفت که بخش خصوصی توانایی انجام این کار را ندارد و با مشکلات عدیده‌ای در این زمینه روبه‌رو خواهد شد. در نمایشگاه‌هایی که در سراسر دنیا گذاشته می‌شود، همه کارهای مربوط به نمایشگاه را اعم از زمین مخصوص در نمایشگاه، غرفه‌سازی، برق و… را به‌طورکامل دولت‌ها انجام می‌دهند و سپس همه‌چیز را در اختیار بخش خصوصی قرار می‌دهند تا کارهای اجرایی نمایشگاه را برعهده گیرند. اما متاسفانه دولت ایران هیچ‌کاری در این زمینه انجام نمی‌دهد. اگر هر آژانس و شرکتی خواهان شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی است باید کلیه هزینه‌های مربوطه را خود نیز انجام دهد.
از مهممترین تبلیغاتی که باید در این راستا انجام شود تبلیغات رسانه‌ای است. باید در رسانه‌های خارجی جاذبه‌های گردشگری و پزشکی ایران معرفی شود. البته این نکته بسیار مهم است که این کار باید در کشورهای هدف صورت گیرد؛ زیرا هرکشوری برای هرکاری خوب نیست. برای نمونه نباید خدمات پزشکی و گردشگری سلامت را در کشورهای اروپایی تبلیغ کرد؛ زیرا کاربردی ندارد. راهکار اساسی برای انجام تبلیغات درست این است که در ابتدا دولت باید بودجه مشخصی را برای این کار درنظر بگیرد و پس از آن جلسه‌ای را با بخش خصوصی مانند آژانس‌ها که شناخت بسیاری بر روی فرهنگ و نیاز یک کشور دارند بگذارد. در این جلسات بر روی نیازها و شیوه‌های درست تبلیغاتی مانند شرکت در نمایشگاه‌ها، تبلیغات درست در بازارهای هدف، زمان درست تبلیغات، گفت‌وگو و درخواست همکاری با سفارتخانه‌های ایران در کشورهای مختلف و …بحث و گفت‌وگو خواهد شد.
یکی از بزرگترین مشکلات ما عدم همکاری سفارتخانه‌های ایران است. ما از سفارتخانه‌ها انتظار داریم که در این راه با ما همراه شوند اما متاسفانه تاکنون کاری درخصوص این موضوع از سوی آنها صورت نگرفته است. حضور سفارتخانه‌ها در تبلیغات بسیار موثر است و آنها می‌توانند کمک کننده باشند. برای مثال بارها از سفارتخانه‌هایی مانند سفارتخانه هند با ما تماس گرفته‌اند و درخواست ملاقات داشتند. آنها در این جلسه‌ها جاذبه‌ها و مراسم‌های پیش‌رو هند را معرفی کرده و این زمینه تبلیغات می‌کردند. به‌طورکلی هر سفارتخانه‌ای بخش بازرگانی و توریستی دارد که در این بخش‌ها تبلیغات مثبتی برای جذب گردشگر و توریست انجام می‌شود. درحال حاضر دولت وظیفه دارد که تلنگری به سفارتخانه‌ها بزند و از آنها بخواهد که در این زمینه فعالیت‌هایی نیز انجام دهند.
تمام این موارد راه‌هایی است که دولت می‌تواند برای انجام تبلیغات و گسترش این صنعت انجام دهد اما متاسفانه کاری در این زمینه انجام نمی‌شود. ما بودجه بسیار زیادی در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درخصوص گسترش صنعت گردشگری و زیرشاخه‌های آن داریم اما باز هم می‌بینیم اقدامی در این خصوص صورت نمی‌گیرد و بودجه‌ها خرج نمی‌شوند و به سال دیگر منتقل نمی‌شود. سال‌هاست که گفته می‌شود که توریست خارجی در ایران با مشکلاتی همچون وجود توالت‌های فرنگی در راه‌ها مواجه است. بارها در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بودجه‌ای در این خصوص گذاشته شده است اما مشخص نشد این بودجه در کجا خرج شد و این توالت‌ها ساخته نشد. این موضوع باعث تاسف است که تا این اندازه به این بخش بی‌توجه هستیم. این بخش بزرگترین بخشی است که باعث درآمدزایی، اشتغال زایی و… می‌شود.
جذب گردشگر از کشورهای خارجی توسط آژانس‌ها محدود است. باید تبلیغات وسیع‌تر از سمت دولت صورت گیرد. چند سال پیش چند تبلیغ تلوزیونی در خارج از ایران با حمایت سازمان گردشگری منتشر شد که بسیار خوب بود و نتیجه مثبتی داشت.