سوریه، بازار جدید گردشگری سلامت ایران
گفت‌وگو با رضا خادم‌الرضا، مدیرعامل شرکت گردشگری سلامت و درمان شمس
رضا خادم‌الرضا دانش‌آموخته رشته گردشگری و برنامه‌ریزی توریسم و همچنین روابط‌عمومی و مدیریت است که در سال ۱۳۸۷ وارد کار در حوزه گردشگری شده و تا به امروز ۱۲ دفتر گردشگری را با پسوند و یا پیشوند ژورک در ایران و خارج از ایران راه‌اندازی کرده است. او در سال ۸۲ کار در حوزه گردشگری سلامت را آغاز و در سال ۸۴ با تشکیل یک تیم در این حوزه، فعالیت خود را در صنعت گردشگری سلامت توسعه داده است و در سال ۹۴ شرکت گردشگری سلامت و درمان شمس را برای انجام فعالیت‌های بیشتر در این حوزه تاسیس کرده است. خادم‌الرضا اعتقاد دارد که ایران در حوزه پزشکی و درمان و همچنین زیرساخت‌های بیمارستانی در دنیا حرفهای زیادی برای گفتن دارد ولی در تبلیغات و بازاریابی بسیار ضعیف عمل می‌کند. با او در خصوص گردشگی سلامت ایران و همچنین چالش‌ها و ظرفیت‌های موجود در این صنعت و فعالیت‌های شرکت گردشگری سلامت و درمان شمس گفتگویی انجام دادهایم.
روند کاری شرکت گردشگری سلامت و درمان شمس از ابتدای شروع تا کنون چگونه بوده است؟
برنامه‌ریزی و فعالیت ما در صنعت گردشگری سلامت از سال ۸۲ شروع شد و تا سال ۹۰ بیمارانی را از عمان، عراق، سوریه، قطر و به صورت پراکنده از اروپا جذب کرده‌ایم. در سال ۹۰ شیوه کاری ما کمی تغییر پیدا کرد و تعدادی پزشک متخصص را برای درمان بیماران در عراق، به این کشور اعزام کردیم. اما در سال ۹۲ دوباره به روال قبل بازگشته و گردشگران سلامت بسیاری را به ایران جذب کرده‌ایم و در سال ۹۵ در جهت رشد فعالیت‌های شرکت، نمایندگی‌هایمان را در ۸ کشور مبدا توسعه دادهایم. درواقع ما در این سالها تجربیات و فراز و نشیب‌های بسیاری را داشتیم و عمده چیزی که ما را در این مسیر نگاه داشت وجود پزشک‌ها و متخصصینی بود که همواره در کنار شرکت گردشگری سلامت و درمان شمس حضور داشتند. به طور کلی ما در سال‌های ۸۵ و ۸۶ و ۸۷ بالاترین آمار جذب بیمار به کشور و همچنین در سال ۹۰و ۹۱ و ۹۲ بیشترین اعزام پزشک به خارج از کشور را داشتیم.
بیماران ما بیشتر از کشورهای جنگ‌زده و همسایه هستند که در حوزه‌های ارتوپدی، چشم، گاهی داخلی و قلب و همچنین در بحث زیبایی، جراحی زیبایی بینی نیاز به خدمات درمانی دارند. بیماران اروپایی اغلب برای حوزه‌های زیبایی، دندان و کاشت مو به ایران می‌آیند.
ما برای کار در حوزه گردشگری سلامت به صورت مجزا از وزارت بهداشت و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری هر ساله مجوزهایی دریافت کرده‌ایم. بنابر آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌های سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری یک شرکت گردشگری برای انجام کلیه تورهای اروپا، علمی، سلامت و …. نیازی به مجوز ندارد. در حالیکه از بدو ورود ما به این حوزه بنابر فراخور دستورها و بخشنامه‌های متعدد، در زمانهای مختلف واحدهای زیربط مجوزهایی را از کلیه شرکت‌های فعال در این صنعت خواستار شدند.
بیماران شما معمولا از کدام کشورها و در کدام حوزه ها هستند و شرکت گردشگری سلامت و درمان شمس به طور معمول با چه مراکزی کار می‌کنید؟
وقتی در این حوزه مشغول به کار شدیم، بیمارستان‌ها و سایر مراکز درمانی واحد IPD نداشتند و بنا بر تشخیص خودمان نسبت به امکانات بیمارستان‌ها با تعدادی از آنها به صورت مداوم کار می‌کردیم. اما پس از آنکه واحد IPD بیمارستان‌ها تاسیس شد، مجموعه ما تنها با واحدهای درمانی که دارای این بخش و مورد تایید پزشکان مجموعه هستند، همکاری می‌کند. البته اگر یک بیمار، بیمارستان خاصی را مدنظر داشته باشد با آن بیمارستان قرارداد بسته و کلیه امور درمانی بیمار را به آنها می‌سپاریم.
بیماران ما بیشتر از کشورهای جنگ‌زده و همسایه هستند که در حوزه‌های ارتوپدی، چشم، گاهی داخلی و قلب و همچنین در بحث زیبایی، جراحی زیبایی بینی نیاز به خدمات درمانی دارند. بیماران اروپایی اغلب برای حوزه‌های زیبایی، دندان و کاشت مو به ایران می‌آیند.
بازار گردشگری سلامت، بازار بسیار خوب و بزرگی است و کسانی که توانمندی کار در این حوزه را دارند و از همه‌سو خواهان حضور حرفهای در این صنعت هستند، این بازار جز بازارهایی است که از نظر اقتصادی و کیفی برای آنها بسیار مطلوب است و می‌تواند ارزآوری و حاشیه سود اقتصادی بالایی را داشته باشد.
شیوه درآمدزایی شرکت گردشگری سلامت و درمان شمس در این صنعت چگونه است؟
شیوه عملکرد هر مجموعه مختص آن مجموعه است. اما روند کلی از آنجا شروع می‌شود که یک بیمار کلیه خدمات سفر درمانی، از صفر تا صد را که با آنچه در کشورش ارائه می‌دهد متفاوت باشد از مجموعه‌ای فعال در این صنعت دریافت کند. شرکت گردشگری سلامت و درمان شمس به عنوان یک مجموعه در این صنعت کلیه این خدمات را به گردشگر سلامت ارائه می‌دهد.
با توجه به سابقه کاری شما در حوزه گردشگری سلامت بازار این صنعت را چگونه توصیف می‌کنید؟
بازار گردشگری سلامت، بازار بسیار خوب و بزرگی است و کسانی که توانمندی کار در این حوزه را دارند و از همه‌سو خواهان حضور حرفهای در این صنعت هستند، این بازار جز بازارهایی است که از نظر اقتصادی و کیفی برای آنها بسیار مطلوب است و می‌تواند ارزآوری و حاشیه سود اقتصادی بالایی را داشته باشد.
همچنین صنعت گردشگری سلامت به عنوان یکی از شاخه‌های شاخص گردشگری محسوب می‌شود بنابراین بسیار مهم است که در این حوزه تنها به بخش درمانی اکتفا نکرد و وارد حوزه‌های دیگری همچون استفاده از طبیعت ایران، آب‌درمانی و … شد. یکی دیگر از مواردی که در این صنعت مهم است توجه و کار بر روی مبداهای جدید است و کشورهایی مانند سوریه می‌توانند هدف بسیار خوبی به‌عنوان مبداء باشند.
در سال‌های فعالیت در این حوزه با چه چالش‌هایی مواجه شده‌اید؟
به نظر من بالاترین چالش موجود در این صنعت، عملکرد دلال‌ها است. ما در یک دوره برای آنکه بیماران دچار سردرگمی نشوند تنها با دلال‌ها کار کرده و هزینه‌ای که مدنظر آنها بود را پرداخت کرده‌ایم. اما متاسفانه در این دوره دلال‌ها و واسطه‌ها مشکلات زیادی را برای ما به وجود آوردند. متاسفانه این دلال‌ها همچنان در حال کار هستند و باعث می‌شوند که بیماران نتوانند به‌راحتی مراکز درمانی مناسبی را جهت درمان پیدا کنند و ما را به عنوان جایگاه مطمئن و قابل اعتماد طرف قرارداد خود، ببینند.
چالش دیگری که با آن مواجه هستیم این است که برخی بخش‌های دولتی و حکومتی در حوزه گردشگری سلامت همانند دلال ها عمل کرده و قراردادهایی را در این حوزه منعقد می‌کنند و عملکردشان به‌گونه‌ای است که باعث می‌شود روند دلالی در این حوزه ادامه پیدا کند. یعنی خروجی عملکرد آنها کمرنگ است. اگر ما به صورت دقیق‌تر به عملکرد آنها نگاه کنیم با این سوال مواجه خواهیم شد که چرا یک بخش دولتی و یا حکومتی که در این حوزه تخصصی ندارد به این صنعت وارد شده و مسئولیت‌هایی را به بازوهای اجرایی و بخش‌های خصوصی خود واگذار می‌کند؟
برخی بخش‌های دولتی و حکومتی در حوزه گردشگری سلامت همانند دلال‌ها عمل کرده و قراردادهایی را در این حوزه منعقد می‌کنند و عملکردشان به‌گونه‌ای است که باعث می‌شود روند دلالی در این حوزه ادامه پیدا کند. یعنی خروجی عملکرد آنها کمرنگ است. اگر ما به صورت دقیق‌تر به عملکرد آنها نگاه کنیم با این سوال مواجه خواهیم شد که چرا یک بخش دولتی و یا حکومتی که در این حوزه تخصصی ندارد به این صنعت وارد شده و مسئولیت‌هایی را به بازوهای اجرایی و بخش‌های خصوصی خود واگذار می‌کند؟
بخش خصوصی تا چه میزان می‌تواند در روند رو‌به‌رشد گردشگری سلامت موثر باشد؟
در همه صنایع، رقابت و نظارت درست حاکمیتی و همچنین سرمایه‌گذاری بخش خصوصی باعث رونق و رشد فزاینده‌ای خواهد شد. زمانی که کار خدماتی به یک مجموعه خاص محدود شود هیچ رشدی در آن تعریف نشده و خروجی مناسبی هم نخواهد داشت و به علاوه به مرور زمان کیفیت کار بسیار پایین می‌آید.
ما اگر در این صنعت با بخش خصوصی کار و آن را تقویت کنیم اتفاق ویژه‌ای رخ می‌دهد و آن این است که ما سهم خود را از بازار به دست خواهیم آورد و رقبایمان مانند ترکیه و هند جایگاه ما را در کشورهای هدف نخواهند گرفت. در حال‌حاضر حاکمیت به این مهم رسیده است اما متاسفانه در عمل به بخش خصوصی اعتماد نکرده و این باعث می‌شود که ما از صحنه طرد شده و عملکردمان در این حوزه کمرنگ شود.
از سویی دیگر ما هنوز نتوانسته‌ایم در این حوزه قوانین مناسبی را تصویب و اجرایی کنیم و در داخل کشور امکانات و شرایطی را برای اعتمادسازی به وجود آوریم. برای نمونه در شهر قم بسیاری از گردشگران به دنبال امکانات هستند این درحالی است که ما حتی نتوانستیم با بخش دولتی به توافقی در خصوص نصب تابلوهای راهنما و … برسیم. متاسفانه هیچکدام از تدابیر مدیریتی که باید برای حفظ این بازار انجام شود تا به امروز به نتیجه نرسیده و با تلفات زیادی از سهم خود در منطقه مواجه شده‌ایم.
باتوجه به تجربه شما در شرکت گردشگری سلامت و درمان شمس وضعیت زیرساخت‌های موجود در کشور در این حوزه را چگونه می‌بینید؟
بررسی اینکه صنعت گردشگری سلامت ما در جامعه بین‌الملل کجا قرار دارد بسیار مهم است. خوشبختانه ایران از نظر پزشکی و همچنین از نظر بیمارستانی و تجهیزات در دنیا حرف برای گفتن دارد و می‌تواند با سایر کشورهای مطرح در این حوزه رقابت کند. اما به نظر من عملکرد مارکتینگ و بازاریابی در صنعت گردشگری سلامت بسیار ضعیف بوده است.
شما در ابتدا یک آژانس گردشگری بودید، ابن موضوع برای بسیاری از شرکت‌هایی که تخصصی در این حوزه فعالیت می‌کنند کمی ناخوشایند است، به نظر شما آیا این دیدگاه درست است؟
من اگر بخواهم یک تور گردشگری علمی وارد کشور کنم آیا باید خود متخصص در آن موضوع علمی باشم و یا یک تیم متخصصی را در این حوزه در مجموعه خود داشته باشم؟ این سوال درمورد سایر موضوعات در گردشگری هم صدق می‌کند. در واقع نیازی نیست برای همه زیرشاخه‌های این حوزه یک آژانس و یا یک دفتر جدا داشته باشیم. شرکت گردشگری سلامت و درمان شمس یک برنامه‌ریز در حوزه گردشگری است و می‌توانیم تمامی زیرشاخه‌های این حوزه را پوشش دهیم و به هیچ‌وجه در مقابل شرکت‌ها گردشگری سلامت قرار نخواهیم گرفت. در این حوزه تنها کافی است یک مسئول متخصص در مجموعه وجود داشته باشد، که در مجموعه شمس ما از وجود یک متخصص چشم بهره می‌بریم. شرکت ما درحال حاضر بهترین تورهای نمایشگاهی و تورهای تجاری را برگزار می‌کند که این نشان می‌دهد نیاز نیست برای هر حوزه‌ای تیم‌های تخصصی ویژه‌ای وجود داشته باشد.
گفت‌وگو: افروز کریمی
اگرچه کشور های جنگ زده منطقه بازار بزرگی برای مدیکال توریسم به حساب بیایند اما باید این نکته را در نظر گرفت که آن ها پولی در بساط ندارند و به نظر خیلی تمرکز روی این سگمت از بازار مدیکال توریسم جذاب نخواهد بود.
از نظر مدتور پرس به عنوان رسانه گردشگری درمانی ایران قوی ترین شرکت این حوزه کدام است؟
نداریم هیچ شرکت قوی