باید سیستم TSA یا حساب‌های اقماری گردشگری را زودتر راه بیندازیم

مصاحبه با دکتر ناصر رضایی رییس پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی

دانش‌آموخته دکترای جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران است، اما علاقه به سفر او را به سمت گردشگری کشانده است. می‌گوید با همه علاقهای که به رشته اصلی خودش داشته اما ۱۲ سال است که در زمینه گردشگری فعالیت میکند. دکتر ناصر رضایی، رییس پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی با توجه به این که رشته‌اش سیاسی بوده، دو کتاب نوشته یکی به نام «دیپلماسی گردشگری» و دیگری «تصور ژئوپلتیک و گردشگری». یکی را انتشارات «مهکامه» و دیگری را پژوهشگاه میراث فرهنگی چاپ کرده است. مدتورپرس در گفت‌وگویی تحلیلی با دکتر رضایی هم به فعالیت‌های پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی پرداخته و هم به روندهای گردشگری در دنیا؛ از جمله موانع و راهکارهای پیش‌روی گردشگری سلامت.

آقای دکتر رضایی بفرمایید اینجا کجاست و چه فعالیت‌هایی در پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام میشود. شرح وظایف این پژوهشکده چیست؟

من هم از شما متشکرم و حضورتان را در پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی خوشامد میگویم. پژوهشکده گردشگری یکی از پژوهشکدههای هفتگانه پژوهشگاه میراث فرهنگی است و همان طور که از اسمش معلوم میشود، وظیفه پژوهش در حوزه گردشگری را دارد. این تحقیقات، یا شامل برآورد خودمان از نیازهای محیطی به انجام تحقیقات و مطالعات است یا بر اساس نیاز دستگاه‌های مختلف و بخصوص سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تعریف میشود.

هر کدام از معاونتها، بخصوص معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی، اگر نیاز تحقیقاتی داشته باشند پژوهشکده گردشگری آن را انجام میدهد. البته تمام پژوهش‌ها توسط خود پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام نمیگیرد گرچه رویکرد جدید این است که هیئت علمیهای پژوهشگاه راساً امور پژوهشی را انجام دهند. قبلاً فراخوان میدادیم و با پژوهشگران و مراکز تحقیقاتی دانشگاهی وارد قرارداد میشدیم.

فعالیت‌های پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی مشخصاً چه تفاوتهایی با ۶ پژوهشکده دیگر این پژوهشگاه دارد؟ تمرکز اصلی بر چه سرفصلهایی است؟

هر کدام از پژوهشکدههای پژوهشگاه، با توجه به عنوانی که یدک میکشند اهدافی را هم دنبال میکنند. گردشگری به دلیل چندوجهی بودنش در حوزههای مختلف دخالت دارد؛ مثلاً کار «پژوهشکده باستانشناسی»، کاوش و شناسایی سایتهای باستانی، تعیین قدمت آنها و انجام امور تخصصی باستانشناسی است. ولی هر سایت باستانشناسی، معمولاً به عنوان جاذبه گردشگری مطرح میشود. برای این که مشتری و گردشگر را جذب آن سایت کنیم باید «جاذبه» تبدیل به یک «محصول گردشگری» شود. باستانشناسها دنبال کار گردشگری نیستند ولی وقتی در همکاری مشترک با آنها پیوست گردشگری به کارهایشان بدهیم باعث تبدیل جاذبه به محصول میشویم.

پژوهشکدههایی مثل «مردمشناسی»، «زبان و کتیبهها»، «هنرهای سنتی»، ««ابنیه و بافت»و «حفاظت و مرمت» را داریم که هر کدام اهداف خاص خود را دارند ولی هر یک به نوعی به عنوان جاذبههای گردشگری معرفی میشوند. در حوزه «مردمشناسی» یک سری میراث غیرملموس از جمله آداب و سنن را به عنوان جاذبه گردشگری میشناسیم کهباز هم با کارهای پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی ارتباط پیدا میکند. ما هماهنگی بین حوزههای مختلف مرتبط با گردشگری را در داخل و بیرون مجموعه انجام میدهیم.

بدون اغراق میگویم که به تعداد آدمهای روی کره زمین انواع گردشگر و گردشگری داریم. «گردشگری» یک «نیت» است. شخصی نیت میکند که برای فلان منظور به فلان مقصد برود. در عین حال ما برای کار علمی باید چارچوبها و شاخصهایی بگذاریم و مشتری هر حوزه گردشگری را بشناسیم. جاذبههایی که در کشور داریم شامل سه دسته Culture, Nature, Man-Made هستند یعنی فرهنگی، طبیعی و انسان-ساخت! انواع گردشگری نیز بر همین اساس تقسیم بندی میشوند.

مدتورپرس روی گردشگری و گردشگری حوزه سلامت تمرکز دارد. برای مخاطبان ما جالب است که بدانند اصولاً چند نوع گردشگر از نگاه سازمان میراث فرهنگی تعریف میشود؟

بدون اغراق میگویم که به تعداد آدمهای روی کره زمین انواع گردشگر و گردشگری داریم. «گردشگری» یک «نیت» است. شخصی نیت میکند که برای فلان منظور به فلان مقصد برود. در عین حال ما برای کار علمی باید چارچوبها و شاخصهایی بگذاریم و مشتری هر حوزه گردشگری را بشناسیم. جاذبههایی که در کشور داریم شامل سه دسته Culture, Nature, Man-Made هستند یعنی فرهنگی، طبیعی و انسان-ساخت! انواع گردشگری نیز بر همین اساس تقسیم بندی میشوند. برخی میگویند «۳۷ نوع گردشگری داریم» و عدهای بیش از ۲۰۰ نوع را مطرح میکنند ولی شخصاً با این دستهبندی موافق نیستم. گاهی فضای جدیدی به وجود میآید و نوع خاصی از گردشگری را شکل میدهد. ما گردشگری غذا و نوشیدنی داریم. خیلیها فقط به خاطر خوراک یا نوشیدنی خاصی متحمل هزینه و سختیهای سفر میشوند. نگاه ما در پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی هم منطبق بر چنین دیدگاهی است.

عدهای با هدف recreation و اوقات فراغت به جایی میروند که استراحت و تمدد اعصاب کنند. تأکید میکنم معتقد به دستهبندی خاصی برای گردشگری نیستم ولی میدانم که چارچوبهایی برای کار علمی نیاز داریم. باید توانمندیهای خود را بشناسیم و انواع خاصی از گردشگری را توسعه دهیم. ایران به لحاظ تنوع اقلیمی، جزو ۵ کشور برتر دنیاست. بعد از ایالات متحده که بیشترین تنوع اقلیمی را دارد، ایران قرار میگیرد.

اقلیمهای اصلی شامل گرم، سرد و معتدل هستند ولی هر کدام زیرمجموعهای دارد مثلاً معتدل مدیترانهای، اقیانوسی و کوهستانی؛ سرد کوهستانی، سرد قطبی و…! بعد از ایالات متحده، ما بیشترین تنوع اقلیمی را داریم. در قیاس با وسعت کشور، تنوع ایران خیلی بیشتر از آمریکا است و میتواند گردشگر زیادی را جذب خود کند. گردشگر طبیعی فقط برای اقلیم میآید. تنوع اقلیم روی تنوع پوشش گیاهی و جانوری نیز تأثیر میگذارد. عدهای برای پرندهنگری یا دیدن انواع خاصی از حیوانات که ویژه یا در حال انقراض هستند میآیند.

ما از لحاظ تاریخی قدمت زیادی داریم و عدهای میگویند جزو ده کشور اول دنیا هستیم ولی شخصاً رتبهبندی نمیکنم. اگر بخواهیم رتبهبندی کنیم باید جایگاه خود را نیز نشان دهیم. الآن جزو ۵ کشور اول از لحاظ تنوع اقلیمی هستیم ولی این تنوع تبدیل به محصول نشده و به دردمان نمیخورد. داشتهای که تبدیل به دارایی نشود و فضای اشتغال و درآمدسازی و توسعه روابط سیاسی و امنیتی را با دیگر کشورها به وجود نیاورد فایدهای ندارد. گردشگری، حتی در توسعه صلح نیز مؤثر است.

گردشگری سلامت و دیپلماسی فرهنگی

امکانات ما در گردشگری سلامت خیلی خوب است. هم گردشگری پزشکی، هم درمانی (curative) و هم تندرستی (wellness). در هر سه حوزه فضاهای فوقالعاده مناسبی را برای توسعه گردشگری سلامت داریم. در حوزه گردشگری سلامت هم میتوانیم خیلی خوب مانور دهیم. هزینههای درمان در اینجا خیلی پایین است و متخصصین‌مان نسبت به جاهای دیگر فوقالعاده عالی عمل میکنند.

از حیث تنوع تاریخی نیز جاذبههای زیادی داریم. سایتهای باستانشناسی و تنوع فرهنگی ایران فراوانند. در المپیک آتن یکی از لباسهایی که برای جایزه دادن به قهرمانان انتخاب کردند لباس گیلکی بود. آن خانمها لباس گیلکی میپوشیدند و جایزه میدادند. در کنار لباس گیلکی، لباسهای مختلف، جذاب و دیدنی زیادی در ایران هست. از گیلان به بوشهر بروید و ببینید لباسهایشان چقدر جذاب است. روی لباسهای مردم جنوب انواع ملیلهدوزی و طرحهای زیبا هست.

در غرب کشور، از آذربایجان گرفته تا کردستان، ایلام و خوزستان نوع لباسها متفاوت است. تمام اینها جاذبه هستند. در شرق، از خراسان تا سیستان، تمام این مناطق دارای جاذبههای فرهنگی هستند. به لحاظ گردشگری مذهبی نیز تنوع خیلی خوبی داریم. گردشگری مذهبی میتواند در category سوم قرار گیرد و ما گردشگر مذهبی جذب کنیم. در حوزه گردشگری مذهبی، حساسیتیهایی که در سایر بخشهای گردشگری هست وجود ندارد. گردشگری مذهبی معمولاً آرام و بیآزار هستند و کمترین تأثیر مخرب را روی محیط میگذارند.

یک آفت که وجود دارد این است که خیلیها فکر میکنند «گردشگری مذهبی یعنی گردشگری شیعی» در حالی که اینطور نیست. کعبه زرتشتیان هم ایران است. زرتشتیها علاقه زیادی دارند به اینجا بیایند. برای یهودیها هم جاذبههایی مثل «حَیَقوق نبی» و «آستر و مردخای» را داریم که جایگاهشان برای یهودیها فوقالعاده رفیع است. از اصفهان تا آذربایجان، بخصوص در همین دو نقطه، کلیساهایی داریم که برای مسیحیها، بخصوص ارامنه و آشوریها، جایگاه فوقالعاده ویژهای دارد. پس میتوانیم شرایط را برای جذب گردشگر فراهم آوریم.

بعد از این نوبت به گردشگری سلامت میرسد. امکانات ما در گردشگری سلامت خیلی خوب است. هم گردشگری پزشکی، هم درمانی (curative) و هم تندرستی (wellness). در هر سه حوزه فضاهای فوقالعاده مناسبی را برای توسعه گردشگری سلامت داریم. در حوزه گردشگری سلامت هم میتوانیم خیلی خوب مانور دهیم. هزینههای درمان در اینجا خیلی پایین است و متخصصین‌مان نسبت به جاهای دیگر فوقالعاده عالی عمل میکنند. دوستانی دارم که در این حوزه به عنوان راهنمای تور کار میکنند. آنها گردشگری سلامت را از کشور عراق میآورند و اینجا برایشان بازار خوبی شده!

پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی اعتقاد دارد گردشگری ورزشی را با قدری ملاحظه، بخصوص برای کشورهای اسلامی، می‌توانیم ترویج میکنیم. ایران میتواند محل المپیک کشورهای اسلامی باشد. دیدید که تیم والیبال مصر در المپیک با حجاب کامل بازی میکرد ولی تیم مقابلش، برزیل، حجاب نداشت. آنها خیلی راحت میتوانند به اینجا بیایند و مسابقات را برگزار کنند چون همه باحجاب هستند. مطالعات ما در پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی نشان می‌دهد گردشگری پیچیدگی و گستردگی خاصی دارد و هر کس که نیت سفر کند، نیت وی یک نوع از گردشگری به شمار میرود ولی باید از لحاظ علمی، برآورد و آماری داشته باشیم.

پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی و مطالعات گردشگری سلامت

خیلی خوب حوزههای مختلف گردشگری را تفکیک کردیم. حوزه تخصصی ما مدیکال توریسم است که خود شما نیز گریزی به آن زدید. آیا در پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی، پژوهش‌هایی در خصوص مدیکال توریسم انجام شده؟ بخصوص مطالعات آسیبشناسانه که بتواند موانع توسعه گردشگری سلامت در ایران را به شکل روشنتری مشخص کند. اگر بحث یا آمار خاصی در این زمینه دارید ممنون میشوم که در اختیارمان بگذارید.

بله، خوشبختانه طرحی را آقای دکتر جباری از اصفهان به سفارش پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام دادند. این طرح مرتبط با کل صنعت گردشگری سلامت ایران بود. البته چند سال پیش انجام شده و نیاز به تحقیقات تازه داریم. همان طور که گفتم، هر سال اولویتهای پژوهشی را بر اساس نیازسنجی که خودمان میکنیم و دیگران میدهند، بخصوص بر حسب نیازهای معاونت گردشگری، تعیین و پیگیری میکنیم. متأسفانه تاکنون در زمینه گردشگری سلامت به جز آن یک طرح، کار دیگری در پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام ندادهایم. در مورد آمر هم باید بگویم وارد آمارها نشوید چون سیستم آمارگیری ما چندان قابل اتکا نیست. ما TSA یا Tourism Satellite Account یعنی حسابهای اقماری گردشگری را نداریم. بدین ترتیب، نمیتوانیم نوع گردشگری و گردش مالی یک گردشگر را محاسبه کنیم.

لطفاً توضیح بیشتری راجع به TSA یا همان حساب‌های اقماری گردشگری بدهید.

ابتدا مفهوم «حساب ملی» یا NA را میگویم. گردشگری یک موضوع فرابخشی است و با بخشهای مختلف ارتباط دارد. یک گردشگر که وارد کشور میشود، از بقالی که به او یک کیک و ساندیس میفروشد تا اسنپی که میگیرد، خوراکی که میخورد، اسکان و هتلی که دارد، همه اینها مرتبط با گردشگری میشوند گرچه برخی مستقیم در حوزه توریسم نیستند. درآمدهای گردشگری شامل درآمدهای مستقیم، غیرمستقیم و القایی است. خیلی چیزها القایی هستند یعنی توریست پولش را در جایی خرج میکند و پول از آنجا به دست کشاورز میرسد و به کشاورز کمک میکند. اینجا درآمد گردشگری غیرمستقیم نیست بلکه القایی است. گردآوری آمار حوزه گردشگری به سختی انجام میشود.

در صنعتی مثل خودروسازی دقیقاً مشخص است که درآمدهای مستقیم، غیرمستقیم و حتی القایی کدامند، چون فقط ایران خودرو و سایپا در این صنعت فعالند. ولی به دلیل گستردگی حوزه گردشگری، جمعآوری اطلاعاتش قدری سخت است. در تمام کشورهاNational Account  یا NA داریم که درآمدهای سه شاخه اصلی صنعت، خدمات و کشاورزی و زیرمجموعههای هر کدام از آنها را محاسبه میکند. عدهای گردشگری را صنعت میدانند و عدهای خدمات و برخی هم خدمات-صنعت! به هر حال یک فعالیت است که گردش مالی دارد.

الآن در دنیا حسابهای اقماری در حوزههای مختلفی وجود دارد. یکی از آنها حسابهای اقماری گردشگری است. تمام فعالیتهایی که گردشگر از بدو ورود تا انتهای خروج انجام میدهد در این حسابها و در جداول نهگانه ثبت میشود. بدین ترتیب میتوانید دقیقاً پیگیری کنید که گردشگر از چه نوعی بوده، کجا رفته، چه خورده، چکار کرده، کدام سایت گردشگری را دیده، چه بلیطی خریده و…

تحقیقات ما در پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی در این خصوص نشان می‌دهد کره یکی از کشورهایی است که TSA را انجام میدهد. وقتی گردشگر به آنجا میرود یک کارت به وی میدهند که مثل کارت ملی ما میماند. آن کارت، هم حساب بانکی، هم مشخصات و هم کارهای دیگر گردشگر را انجام میدهد. به همین خاطر به راحتی قابل رصد است و مسئولان گردشگری میفهمند که گردشگر پولش را چطور خرج کرده و کجاها رفته! بدین ترتیب آمار دقیقی به دست می‌آید که گردشگر کجاها رفته و چه هزینههایی کرده! متأسفانه ما چنین سیستمی نداریم. هرچند بحث راهاندازی آن مطرح است. دو دوره از  UN WTO آمدند و کارگاه‌ها و کارهایی در این حوزه انجام دادند. یک سری تحقیق صورت گرفت و جداول NA به طور کامل به فارسی ترجمه شدند. میدانید که متولی انتشار آمار در ایران «مرکز آمار ایران» است. باید تمام آمارها به آنجا ارائه شود تا به مراکز علمی و پژوهشی ارائه کنند. متأسفانه آمار دقیقی از جزئیات گردشگری نداریم.

نقش استانداردسازی در گردشگری سلامت

روندهای گردشگری در دنیا نشان از توسعه چه شکلی از گردشگری دارد؟

در حال حاضر دو شکل از گردشگری در کل دنیا دارد گسترش زیادی پیدا میکند. یکی گردشگری منطقه‌ای است. یعنی گردشگری مسافت دور دارد محدودتر میشود و گردشگران در منطقه نزدیک به کشور مبدا خود جا به جا میشوند. دومین روند، استفاده از هواپیما برای جابهجایی است. مورد اول فواید زیادی دارد چون بسیاری از قضاوتها ناشی از ندیدن هستند. شما قبل از این که مرا ببینید در مورد برخورد و رفتارم قضاوتها و سناریوهایی دارید یا بر اساس شنیدهها قضاوت میکنید ولی وقتی دیدید، گرچه دیدن هم خطا دارد، تصویری صحیحتر از شنیدهها به دست میآید و قضاوتهایتان به منطق نزدیکتر میشود. توسعه گردشگری منطقه‌ای ما باعث دوستی بیشترمان با دیگر کشورها هم میشود.

الآن عمده گردشگری سلامت ما در حوزه منطقه خودمان هستند یعنی عراق و کشورهای حوزه خلیج فارس! پاکستانیها عمدتاً به هند میروند. هند برای گردشگری سلامت ما یک رقیب به شمار میرود چون، هم ارزان است و هم خوب کار میکند و ضمناً مشکلات سیاسی ما را ندارند. متأسفانه تصویر ایران در دنیا به دلیل ایران هراسی که آمریکا ایجاد میکند چندان خوب نیست ولی هند این مشکل را ندارد. در مجموع میدانم افرادی که حتی به اروپا و هند رفته و درمان نگرفتهاند به ایران آمده و درمان شدهاند. همین افراد برای ما نقش مبلّغ را ایفا میکنند. آنها تبلیغ میکنند ولی خودمان تبلیغات قوی نداریم.

برندسازی در گردشگری سلامت

یکی از نکات مهم در گردشگری سلامت، برندسازی است. وقتی صحبت از برند مدیکال توریسم میکنیم میدانیم گردشگری که میخواهد به ایران برود ابتدا تصویری از ایران در ذهنش دارد. این تصویر را صرفاً حوزه Medical Tourism نمیتواند بسازد بلکه مربوط به کل حوزه گردشگری میشود. اگر برند کلی خوب باشد، برند مدیکال توریسم هم خوب میشود. فعالان گردشگری سلامت تلاش دارند برند محکم و مطمئنی برای گردشگری کشورمان به طور عام و گردشگری سلامت به طور خاص بسازند. در حوزه درمان تقریباً این برند را ساختهایم.

طب ایرانی و حکیمان ایرانی از دیرباز سرآمد بودهاند و هنوز هم هستند. در قیاس با رقبایی مثل هند، ترکیه، لهستان و برزیل که کشورهای سرآمد مدیکال توریسم هستند، پزشکان ایرانی شناخته‌شده و مشهورند. مهاجرتی که ایرانیها بعد از انقلاب انجام دادند باعث شد خیلی از پزشکان ما در کشورهای اروپایی مطب بزنند و زندگی کنند. بدین ترتیب نوعی برندسازی اولیه اتفاق افتاده ولی الآن صحبت از برندسازی برای صنعت گردشگری سلامت است. در ترکیهTurkish Airlines  تبدیل به یک برند گردشگری شده است. همین نقش را Qatar Airways برای قطر دارد. آنها تبلیغات محیطی نیز در کشورهای مختلف انجام میدهند. در سازمان میراث فرهنگی و بخصوص در پژوهشگاه میراث فرهنگی ، که یکی از وظایفش انجام پژوهش روی مبانی مختلف توسعه گردشگری است، به چه راهکارها و موانعی برای برندسازی رسیدهاید؟

همان طور که گفتید، برندسازی در گردشگری خیلی مهم است. وقتی اسم برند را میآوریم اکثر افراد به یاد «لوگو» یا گاهی هم «اسلوگان» یعنی نماد یا شعار میافتند. لوگو برند نیست. برخی «شعار» را میخوانند و فکر میکنند برند است در حالی که برند یک ذهنیت است. شکلگیری برند نیاز به زمان و جا انداختن دارد. متأسفانه بعد از انقلاب، به دو دلیل تصویر ایران خدشهدار شده! الآن معاونت گردشگری با آمدن آقای دکتر تیموری دارد روی برندسازی در گردشگری ایران کار میکند و یک تیم را به آن اختصاص دادهاند. ولی برای برندسازی باید به سراغ یک سری پیشینهها و ذهنیتها برویم و برای دیگران جا بیاندازیم که ما کی و چی هستیم. دو عامل باعث شده که ما به سراغ این موضوع نرویم. یک عامل داخلی است و یکی هم خارجی!

عامل داخلی این است که، صادقانه بگویم، گردشگری هیچگاه اولویت مملکت نبوده! مصادیقش را میتوان در برنامه‌های توسعه کشور دید. در برنامه‌های اول تا سوم تقریباً نامی از گردشگری نمیبینید. در برنامه‌های چهارم و پنجم اسمی از گردشگری به میان آمد و در برنامه ششم نگاه جدیتری به آن شد و به همین دلیل بود که «گروه گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی» تبدیل به پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی شد. وقتی دیدگاه تغییر کند و گردشگری در اولویت قرار گیرد میفهمید که یک «گروه گردشگری» نمیتواند خواستههای کشور را برآورده کند و باید پژوهشکده گردشگری داشته باشید. چون در «گروه گردشگری» تعداد نفرات کمی جذب میشوند و دایره فعالیت‌ها محدود است ولی وقتی تبدیل به «پژوهشکده» شود تعداد نفرات داخلی و همچنین دایره فعالیت بیرونی و اعتبار مرکز گستردهتر میشود.

الآن داریم روی حوزه برندسازی کار میکنیم و حاکمیت نیز گردشگری را به عنوان یک عنصر کلیدی در حوزههای مختلف پذیرفته است. خوشبختانه شرایط الآن به گونهای است که علیرغم همه فشارهای داخلی، روابط دارد به سمتی میرود که با اصول دیپلماتیک جهانی آشنا میشویم. نمیتوانیم خودمان در خلاء به تنهایی همه چیز را شکل دهیم، ضمن این که باید ضریب نفوذ خود را نیز در حوزههای مختلف بشناسیم. در اقتصاد، سیاست، خدمات و هر چیز دیگر.

تا به حال درگیر مسائل مختلف بودیم. ابتدا انقلاب شد و سپس جنگ رخ داد که هزار میلیارد دلار خسارت به بار آورد. قضاوتهای دیگران راجع به ایران بحق نیست. اشتباهات خودمان، مشکلاتی که پشت سر گذاشتیم و پروپاگاندای آمریکا باعث میشود ذهنیتی که از ایران فرهنگی با قدمت تاریخی عمیق و فرهنگ گسترده شکل میگیرد، منتهی به قضاوت نادرست باشد. حتماً شما هم مثل من دیدهاید که تمام میهمانهای خارجی میگویند وقتی داشتهاند به ایران میآمدند ذهنیتشان کاملاً منفی بود و حتی خانوادههایشان گریه میکردند که «داری کجا میروی؟» ولی الآن که اینجا آمدهاند ۱۸۰ درجه چرخیده و در نقطه مقابل قرار گرفتهاند.

آنها میگویند «ما خیلی خوشحالیم، شرایط خیلی خوبی است. کاملاً متفاوت با تصور من است». یکی از آنها میگفت «پس شترهایتان کجاست؟» فکر نمیکرد تهران اینقدر مدرن باشد. تصور میکردند ما در چادر میخوابیم. نمیخواهم به کسی توهین کنم. در روابط انسانی، هیچ قوم، قبیله، جایگاه یا فرم زندگی برتری ندارد ولی ذهنیتی که آنها از ما میسازند، شبیه عربهای بادهنشین است. رسانه به تمام مردم دنیا ذهنیت میدهد.

شما عضو انجمن علمی گردشگری هم هستید؟

بله، عضو هستم.

قدری در مورد کارهای انجمن و اعضایش توضیح دهید. انجمن علمی گردشگری چه فعالیت‌هایی دارد؟

همان طور که از اسم انجمن علمی گردشگری پیداست، شامل تعدادی از فعالان حوزه گردشگری است که از وزارت علوم مجوز فعالیت‌های علمی گرفتهاند. این انجمن به دنبال انجام پروژه‌های تحقیقاتی و برگزاری سمینارها، نشستها و کارگاه‌های آموزشی و همچنین تولید محتوای مکتوب است. انجمن در هر سه حوزه فعالیت‌های خیلی خوبی در چند سال گذشته داشته است. این انجمن مثل همه انجمنهای دیگر، اعضای «پیوسته»، «وابسته» و «افتخاری» دارد. معمولاً اعضای پیوسته کسانی هستند که، یا مثل ما به صورت تخصصی در این حوزه کار میکنند، یا رشته‌شان، گردشگری بوده! معمولاً در سطح فوق لیسانس یا دکترا هستند. کسانی هم که علاقمند باشند به عنوان «عضو ناظر» یا «عضو افتخاری» با انجمن کار میکنند. «انجمن» یک مجله علمی-پژوهشی تحت عنوان «گردشگری و توسعه» دارد که معمولاً مقالات علمی-پژوهشی مستخرج از پایاننامهها و رسالههای فوق لیسانس و دکتری است و یا پروژه‌های تحقیقاتی که منجر به شکلگیری یک مقاله علمی-پژوهشی می‌شوند.

در مورد توسعه گردشگری سلامت دیدگاه کلی پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی چیست؟

همان طور که عرض کردم، یکی از اولویتهای ما در حوزه گردشگری، گردشگری سلامت است. ما در هر سه حوزه پزشکی، درمان و تندرستی پتانسیلهای خوبی در کشور داریم ولی هنوز تبلیغات و بازاریابی شایستهای را در این صنعت انجام ندادهایم. اینها وظایف سازمانی ما نیز به حساب میآید ولی باید بخش خصوصی به میدان بیاید. بیش از ۸۰% گردشگری در دنیا مربوط به بخش خصوصی است و بخش دولتی فقط ۱۰ تا ۲۰% را بر عهده میگیرد، آن هم در زمینه سیاستگذاری و نظارت!

من از بخش خصوصی و امثال خبرگزاری مدتورپرس انتظار دارم که روی گردشگری سلامت تبلیغ بیشتری کنند. قبل از آن باید بازارهای هدف را بشناسید، بازاریابی کنید و در بازار هدف، بخش‌بندی انجام دهید. فرضاً در مورد اعمال جراحی زیبایی، خانمهای مسلمان خیلی راحتتر از دیگران به ایران میآیند. باید ببینید خانمها در کدام کشورها تمایل به حضور در ایران نشان میدهند. سپس نوع تبلیغ را بر همین اساس انتخاب میکنید. باید به صورت علمیتری به تبلیغ بپردازید. گردشگری را نباید تنها با دید تجاری نگریست. وقتی صرفاً بعد تجاری را در نظر میگیریم از دیگر ابعاد غافل میشویم و اهداف مورد نظرمان به دست نمیآید.

همکاری سازمان میراث فرهنگی با بخش خصوصی برای توسعه گردشگری

یعنی حتی گردشگری سلامت هم باید پیوست فرهنگی داشته باشد؟

بله، باید پیوست فرهنگی داشته باشد. وقتی گردشگری را تجاری کنیم، کسانی که از شما در تجارت قویترند حتماً گوی سبقت را میربایند و به تدریج سرمایه‌های حوزه گردشگری ترجیح میدهند به کشورهای دیگر بروند. ضمن این که وقتی به دنبال درآمدزایی و ایجاد اشتغال از گردشگری هستیم باید پیوست فرهنگی آن را نیز در نظر داشته باشیم.