پادشاهی دلالان در صنعت «گردشگری سلامت»

«هر گردشگر سلامت که وارد کشور می‌شود، حداقل سه برابر یک گردشگر عادی ارزآوری دارد و دو برابر آنها شغل در کشور ایجاد می کند.» اینها بخشی از گفته های محمد جهانگیری، رئیس انجمن گردشگری سلامت ایران است که به خوبی از ظرفیت بالای گردشگری سلامت در ایران، پرده برمی دارد. با وجود چنین پتانسیل بالایی از ارزآوری، این روزها شاهد حضور دلالان در گردشگری سلامت هستیم؛ به گونه ای که که عمده درآمد این صنعت سودآور به جیب دلالانی می رود که نه دانشی در حوزه «توریسم درمانی» دارند و نه حتی الفبای نظام سلامت یا گردشگری را می شناسند.

عمده این دلالان، مجوز قانونی برای جذب گردشگر سلامت ندارند و خیلی از آنها همزمان نقش راننده، مترجم، راهنمای تور و … را بر عهده می گیرند. در اغلب موارد نیز این گروه از گردشگران سلامت که خواسته و ناخواسته به دلال ها وصل می شوند، با نارضایتی کشور را ترک می کنند. موارد زیادی از کلاهبرداری از گردشگری سلامت و یا ارائه خدمات درمانی غیر استاندارد به گردشگران خارجی، دیده شده است که همه این موارد منفی، وجهه گردشگری سلامت در ایران را مخدوش کرده است.
حضور پر تعداد دلالان گردشگری سلامت که صرفا به طمع دریافت پول زیاد به این عرصه پا گذاشته اند و تخصصی در حوزه گردشگری سلامت ندارند، موجب شده است که از تمایل گردشگران سلامت برای سفر به ایران، کاسته شود. درواقع، فعالیت اینگونه دلالان غیرقانونی در حوزه گردشگری سلامت، بزرگ ترین ضد تبلیغ برای صنعتی است که در زمره پنج منبع مهم تولید ناخالص داخلی در بسیاری از کشورها شناخته می شود.

شبکه گسترده و پولساز «دلالان سلامت»
آمارهای متفاوتی از کل درآمد سالانه گردشگری سلامت در جهان منتشر می شود. بر اساس تخمین ها، سود سالانه گردشگری سلامت در جهان، رقمی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد می شود که سهم ایران از این بازار پرحجم، کمتر از نیم درصد است. نباید از خاطر برد که عمده درآمد همین سود نیم درصدی هم به جیب دلالان می رود.
از سوی دیگر، بر اساس آمارها سالانه حدود ۱۵۰ هزار گردشگر سلامت به ایران می آیند که تهران و مشهد به عنوان مهم ترین مقصد این گردشگران سلامت شناخته می شود.
خیلی از دلالان حوزه گردشگری سلامت، راه های ساده ای را برای جذب گردشگر سلامت انتخاب می کنند. آنها شبکه ای منسجم دارند و آمار ورود و خروج گردشگران سلامت را به همدیگر اطلاع می دهند. گاهی هم پیش می آید که هر دلالی، گوشه ای از کار را می گیرد و کارهای انتقال و اقامت و وقت گرفتن از مراکز درمانی را چند نفری انجام می دهند.
برخی دلالان هم صرفا به دلیل تسلط نسبی بر زبان عربی موفق می شوند که بیمار خارجی را از کشورهای عربی به مشهد بیاورند. برخی از آنها نیز با استقرار در نقاط مرزی و صرفا با داشتن یک وسیله نقلیه، بیمار خارجی را با هزار وعده و امید به ایران می آورند.
اینکه بیمار خارجی از درمان و نحوه اقامتش راضی باشد یا نه، صرفا به انصاف دلال بستگی دارد، اما با توجه به خدمات غیراستانداردی که دلالان این حوزه ارائه می دهند، تعداد گردشگران ناراضی، بسیار بیشتر از خارجی هایی است که با لبخند رضایت، مراکز درمانی کشور ما را ترک می کنند.

چرا نبض گردشگری سلامت در دست دلالان است؟
شفاف نبودن تعرفه خدمات در مراکز درمانی مختلف، مشکل دیگری است که گردشگری سلامت در ایران را به بن بست کشانده است. دکتر عابد فتاحی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نسبت به همین موضوع انتقاد می کند و می گوید: انتظار داریم که در مراکز درمانی دولتی و حتی خصوصی، نرخ تعرفه ها برای درمان بیماران خارجی بالاتر از نرخ های مصوب نباشد، زیرا در غیر این صورت، گردشگری سلامت در کشور نمی تواند جان بگیرد. این تصور که چون طرف مقابل ما بیمار خارجی است و پس باید پول درمان بیشتری از او بگیریم، استدلال غلطی است که گردشگران سلامت را از ایران فراری می دهد.
فتاحی یادآوری می کند: در گذشته شاهد بودیم که بیماران کشور آذربایجان به تبریز مهاجرت می کردند تا در کشور ما درمان شوند و یا شاهد بودیم که کردهای عراقی برای درمان به کردستان ایران و ایلام و شهرهای همجوار سفر می کردند، اما به دلیل اینکه صنعت گردشگری سلامت در کشور به دست دلالان افتاده است و اغلب دلالان هم به هر نحوی تلاش می کنند که دلار بیشتری از بیمار خارجی بگیرند، همین سوء استفاده ها باعث شده است که اعتبار و آبروی گردشگری سلامت در ایران، خدشه دار شود.
همچنین دکتر حسن طباطبایی نژاد، فعال گردشگری سلامت و عضو هیات مدیره انجمن خدمات بین المللی سلامت هم از زاویه دیگری به دلایل حضور پررنگ دلالان در صنعت گردشگری سلامت اشاره می کند و می گوید: تا وقتی که سازوکار درست و حساب شده ای برای جذب گردشگران سلامت نداشته باشیم، کماکان نبض این بازار در دست دلالان خواهد بود. این سازوکار هم یک شبه ایجاد نمی شود، بلکه در این مسیر نیاز به برنامه ریزی جدی و مشورت خواهی از همه فعالان و کارشناسان حوزه گردشگری سلامت داریم.
به اعتقاد طباطبایی نژاد، نقش تولیت نظام سلامت در توسعه صنعت گردشگری سلامت، بسیار نقش حیاتی است و این تولیت می تواند با نظارت دقیق بر فعالیت فعالان گردشگری سلامت و مقابله قانونی با متخلفان، مانع از جولان دلالان در این عرصه شود و راه را برای فعالیت مراکز قانونی ارائه خدمات در حوزه گردشگری سلامت، هموار کند.

تور دلالان همچنان پهن است
زود و بند بین دلال و برخی پزشکان کم تجربه و انگشت شمار هم راه را برای توسعه علمی گردشگری سلامت در کشور بسته است. در این شیوه، دلال تعهد می کند که بیمار خارجی را حتما به مطلب فلان پزشک ببرد و در عوض، آن پزشک یا آن مرکز درمانی هم بابت ارجاع آن بیمار خارجی، مبلغ توافقی را به دلال خواهد داد.
البته شکی نیست که تعداد این پزشکان بسیار نادر است، زیرا کمتر پزشکی پیدا می شود که حاضر باشد برای جذب چند بیمار خارجی، با دلال وارد معامله شود و وجهه پزشکی را تخریب کند، اما به هر حال نیاز است که وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی هم وارد عمل شوند و با جدیت بیشتری به اینگونه تخلفات نگاه کنند.
جلال نائلی که ریاست اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت را در کارنامه کاری خود دارد، منکر حضور گسترده دلالان در ساختار گردشگری سلامت کشور نیست. او تاکید دارد که وزارت بهداشت در تلاش است تا از حضور و فعالیت دلالان در این حوزه جلوگیری کرده و این معضل را ریشه‌کن کند تا ارائه‌کنندگان خدمات در بخش موردنظر ساماندهی شوند.
با این وجود، مجموع این تلاش ها نتوانسته است که دلالان را از حضور در این عرصه پولساز، منع کند. باید در نظر داشت که با توجه به افت ارزش پول ملی کشور در برابر دلار و ارزان تر تمام شدن سفر به ایران و همچنین وجود پزشکان حاذق و با تجربه در کشور، گردشگری سلامت در ایران می تواند با کمک این مولفه های شتاب دهنده، رشد چشمگیری داشته باشد. البته به شرطی که در وهله اول، ترمز فعالیت دلالان غیرقانونی را بکشند و راه برای فعالیت شرکت های قانونی و تخصصی، هموار شود.

امین جلالوند