بدون تعریف منافع پرستاران، گردشگری سلامت به جایی نمی‌رسد
گفتگو با اصغر دالوندی رییس کل نظام پرستاری
یکی از بازی‌گردانان صنعت گردشگری سلامت جامعه پرستاری است. این قشر همراه و همگام با پزشکان نقش بزرگی را در سلامت و مراقبت از بیماران ایفا می‌کنند. دکتر اصغر دالوندی دانش‌آموخته رشته سلامت سالمندی و رئیس کل سازمان نظام پرستاری است. او در گفت‌وگو با مدتورپرس از نقش پر رنگ پرستاران و سطح علمی آنها می‌گوید.
برای شروع درباره ماموریت سازمان نظام پرستاری صحبت کنید و اینکه این سازمان در صنعتی مانند صنعت گردشگری سلامت چه نقشی می‌تواند بازی کند؟
سازمان نظام پرستاری از دیرباز یکی از سازمان‌های مردم نهاد و کادر پرستاری نهاد است که شامل مجموعه پرستاران کشور و اتاق بیهوشی، اتاق عمل و همکاران فوریت‌های پزشکی می‌شود. متاسفانه نظام سلامت در کشور پرستاران را محدود و مهجور کرده است و فرآیند کاری آنها تنها در بیمارستان‌ها دیده می‌شود و در بیمارستان‌ها در کنار سایر کادر بیمارستانی مشغول به کار هستند. در قانون کار ما، ۱۰ وظیفه و ماموریت عنوان شده است که ۸ وظیفه آن در ارتباط با حوزه آموزش است که این یک حوزه عمومی است. حوزه آموزش و ارتقا شغلی پرستاران برای خدمت‌رسانی بهتر این قشر به مردم است.
اما وزارت بهداشت به‌طور مداوم به بیمارستان و بیمارستان مداری پرداخته و در این میان سازمان نظام پرستاری هم ناگزیر است که طبق برنامه وزارت بهداشت عمل کند؛ زیرا به تبعیت رفتار وزارتخانه اکثریت نیروهای ما به سمت درمان نیز رفته‌اند. درحالیکه آنها می‌توانند نقش‌های وسیع‌تری را در جامعه داشته باشند مانند پیشگیری در غربالگری جمعیت، آموزش به عموم برای پیشگیری از بیماری ها و… اما درواقع می‌شود گفت که نگاه رویکرد سلامت نگاه یک طیف است. طیفی که یک سر آن از ارتقا سلامت شروع می‌شود و بعد به یک وضعیت بیمارستانی نیز می‌رسد.
ما در کشور به‌جای آنکه نسبت پرستار را به جمعیت افزایش دهیم یعنی تعداد پرستار را به شکل کلان در طیف نشان دهیم، تنها آنها را در بیمارستان‌ها محدود و مهجور کرده‌ایم. این را باید بدانیم به همین نسبتی که طیف پرستاری گسترده می‌شود به همین نسبت می‌تواند در گردشگری سلامت حضور پیدا کند.
ما مشکلاتی در حوزه مراقبت پس از بیمارستان داریم. به این معنا که از بیماران پس از مرخص شدن از بیمارستان مراقبت درستی صورت نمی‌گیرد. با اینکه ۱۷۰۰ پرستار برای مراقبت‌های خانگی در کشور هستند اما به دلیل آنکه تعرفه‌های مناسبی در این بخش وجود ندارد عملا این سیستم کارایی خاصی ندارد. بیمه‌ها در این سیستم پوشش مناسبی ندارند. معلولین بسیاری در جامعه داریم، بیمارانی که پس از جراحی‌های سنگین از بیمارستان مرخص می‌شوند، بیماری‌های خاص و مزمن که رو به افزایش هستند و… که تمام بار سنگین آنها بر روی دوش خانواده‌ها است. خانواده نه توان مالی مناسبی برای خدمات پس از بیمارستانی دارد و نه از نظر جانی توان مراقبت را دارد که ما این خانواده‌ها را خانوادهای قربانی می‌نامیم. در کشورهای توسعه یافته برای همه طیف‌ها خدمات پرستاری تعریف شده است.
برای اثبات این موضع کافی است که در اینترنت جستجو کنید، متوجه خواهید شد که در همه جای دنیا تعداد پرستار را به نسبت جمعیت کشور محاسب می‌کنند. متاسفانه این عدد در کشور ما ۱٫۵ است. در کشور آذربایجان و سایر کشورهای اطراف ما حدود ۶ و در کشورهای اسکاندیناوی مانند ایسلند این عدد به ۱۷ و گاهی نیز به ۲۰ می‌رسد. این نشان می‌دهد که ما در کشور به‌جای آنکه نسبت پرستار را به جمعیت افزایش دهیم یعنی تعداد پرستار را به شکل کلان در طیف نشان دهیم، تنها آنها را در بیمارستان‌ها محدود و مهجور کرده‌ایم. این را باید بدانیم به همین نسبتی که طیف پرستاری گسترده می‌شود به همین نسبت می‌تواند در گردشگری سلامت حضور پیدا کند.
یکی از زیرساخت‌های این صنعت ارتباط است. درواقع ما باید اول از همه هنر ارتباط را به پرستاران آموزش دهیم. خوشبختانه این موضوع در برنامه‌های ما وجود دارد. مورد دیگری که در این حوزه اهمیت دارد دانستن زبان انگلیسی است. در ادامه برای تقویت این بخش، بهترین کار این است که متخصصان را در این سیستم فراخوانی کنیم و از آنها و تجربیاتشان در این سیستم استفاده کنیم.
ما باید زمینه مناسبی را در گردشگری سلامت فراهم کنیم و اطلاعات محیطی از شرایط آب‌وهوایی کشور و منابع طبیعی مانند آب گرم و… را به مردم دنیا بدهیم تا بتوانیم گردشگران بسیاری در حوزه درمانی و پزشکی جذب کنیم. ما می‌توانیم از این صنعت استفاده کرده و ارز آوری کنیم. درحال حاضر در این حوزه نیروهای کارآمد و خوبی را داریم و من به‌جرات می‌توانم بگویم که کشور در حوزه پزشکی و پرستاری در سطح بالایی قرار دارد و هر دو قشر به کار خود وارد و کار آمد هستند. پرستاران ما همواره در گردشگری سلامت همراه هستند و آنها در کنار خدماتی که در حوزه درمان می‌دهند می‌توانند مراکز درمانی خوب را هم شناسایی کنند. به طور کلی جامعه پرستاری ایران همواره می‌تواند همراه تیم گردشگری سلامت باشند.
نکته‌ای که وجود دارد این است که هر روز بر تعداد بیمارستان‌های معتبر که دارای بخش IPD هستند افزوده می‌شود. یک بخشی از بار این حوزه جدید بر روی دوش پرستاران است. فکر می‌کنید که سازمانی مانند نظام پرستاری و ذینفعانش یعنی جامعه پرستاری چه نقشی را می‌توانند در IPD بازی کنند که گردشگری سلامت ما خدمات بهتر و باکیفیت‌تری را ارائه دهد و برند بهتری بسازد؟
یکی از زیرساخت‌های این صنعت ارتباط است. درواقع ما باید اول از همه هنر ارتباط را به پرستاران آموزش دهیم. خوشبختانه این موضوع در برنامه‌های ما در سازمان وجود دارد. مورد دیگری که در این حوزه اهمیت دارد دانستن زبان انگلیسی است. در ادامه برای تقویت این بخش، بهترین کار این است که متخصصان را فراخوانی کرده و از آنها و تجربیاتشان در این سیستم استفاده کنیم.
پرستاری یک رشته علمی است و مانند بسیاری از رشته‌ها با رشته‌های دیگری هم‌پوشانی دارد، مانند ارگونومی، ارتباطات، مدیکال، داروشناسی، بنابراین می‌توان گفت این رشته بسیار بزرگ و عجیب است و جز ۳ رشته برتر دنیا محسوب می‌شود. به همین دلیل است که پرستارهایی که مهارت زبان انگلیسی را دارند از کشور خارج می‌شوند؛ زیرا دستمزد و حقوق پرستار در کشور نسبت به سایر کشورها اختلاف بسیاری دارد.
یکی از مواردی که باید به آن اشاره کنم این است که فلوشیپ پرستاری در ایران ضعیف است؛ زیرا آموزش‌های خوبی در این حوزه نسیت. ما می‌توانیم حداقل در حوزه‌های تخصصی به پرستاران جهت آموزش کمک کنیم. به این شیوه که از اساتید برجسته دعوت شود تا دوره‌های فلوشیپی را برگزار کنند. یا بخشی از پرستاران را به کشورهای دیگری که در این امر متخصص هستند بفرستیم تا دوره‌های تخصصیشان را درآنجا بگذرانند. به این ترتیب ما می‌توانیم پکیجی را در حوزه پرستاری در گردشگری سلامت آماده کنیم که خدمات اثربخشی داشته باشد و این راه را، هموار کند تا یک پزشک متخصص هم بتواند کار خود را بهتر انجام دهد. پزشک کار درمانش را انجام می‌دهد و اما بعد از آن تمامی کارهایی که برای بیمار انجام می‌شود از اهمیت بالایی برخوردار هستند و این برعهده پرستار است.
به آموزش‌هایی که اشاره کرده‌اید چه نوع آموزش‌هایی هستند. اگر قرار باشد پرستار در حوزه گردشگری سلامت تربیت شود علاوه بر تخصص‌هایی که در دانشگاه یاد می‌گیرد چه مهارت‌های دیگری را باید یاد بگیرد؟
کاری که انجام می‌شود دو قسمت مهم دارد، اول اثربخشی آن و سپس کارایی عملکرد است. ما در ابتدا می‌خواهیم بگوییم که برای کمک در این صنعت آماده هستیم. منتها نقدی در این بین وجود دارد اینکه حقوق و دریافتی پرستار در بخش IPD با سایر قسمت‌ها تفاوتی ندارد. ما باید این را بدانیم زمانیکه پرستار وارد بخش تخصصی IPD می‌شود باید افزایش حقوق هم داشته باشد تا در پرستار انگیزه‌ای جهت کار در بخش بین‌الملل به‌وجود آید.
پرستاری از بیماران بین‌الملل بر پاشنه مهارت ارتباطی می‌چرخد
پرستاری یک رشته علمی است و مانند بسیاری از رشته‌ها با رشته‌های دیگری هم‌پوشانی دارد، مانند ارگونومی، ارتباطات، مدیکال، داروشناسی، بنابراین می‌توان گفت این رشته بسیار بزرگ و عجیب است و جز ۳ رشته برتر دنیا محسوب می‌شود. به همین دلیل است که پرستارهایی که مهارت زبان انگلیسی را دارند از کشور خارج می‌شوند؛ زیرا دستمزد و حقوق پرستار در کشور نسبت به سایر کشورها اختلاف بسیاری دارد. اگر می‌خواهیم توریسم درمانی در کشور گسترش پیدا کند بدون وجود پرستاران امکان پذیر نیست. اگر بهترین جراحان هم در این حوزه داشته باشیم پس از آنکه کارشان را انجام دادند بیمار را به دست پرستار می‌سپارند.
یک نکته بسیار مهم این است که ما یک برندی در پزشکی کشور ساختیم، یعنی بیمار می‌گوید مدیکال ایران قدرتمند است و پزشکان خوبی در ایران وجود دارد به همین سبب راهی ایران می‌شوند.آیا ما به تناسب این توانستیم در پرستاری هم برند سازی کنیم؟ به این معنا که بیمار بگوید ایران مراقبت خوبی دارد. اگر این برند ساخته نشده است چه کاری باید در این حوزه انجام دهیم؟
در این مورد می‌توان گفت شاخص‌هایی وجود دارد. اولین شاخص این است که ما در ایران ۱۹۰ تا ۲۰۰ دانشگاه داریم که نشان می‌دهند در حال تربیت نیرو در سطح کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری هستیم. دومین شاخص این است که این نیرو زمانیکه از کشور خارج می‌شود اگر آموزش صحیح ندیده باشد چگونه می‌تواند عمل کند؟ زمانیکه یک پزشک وارد کانادا می‌شود حدود ۶ سال زمان می‌برد تا به سیستم سلامت آنها نفوذ پیدا کند اما این عدد برای پرستار تنها یک سال است. این ملاک بسیار خوبی است؛ زیرا کشور کانادا رتبه خوبی در سلامت دارد.
پرستار ایرانی پس از یک سال در این کشور بیمار را ویزیت می‌کند که این ویزیت شامل مراقبت و ارزیابی است. این نشان می‌دهد که ما در آموزش‌هایمان عملکرد خوبی داشتیم. البته منکر این نمی‌شویم که نیاز به آموزش‌هایی در مراقبت‌های ویژه داریم اما به‌طورکلی مراقبت از بیمارمان خوب و رو به پیشرفت است. در اینجا همانطور که در قبل به آن اشاره کردم موضوع تعارض منافع است. به این معنا که اگر به پرستار در این بخش منفعتی نرسد او انگیزه‌ای برای کار در این بخش و پیشرفت را نخواهد داشت. اما در مجموع می‌توانم بگویم که پرستاران ایران پرستاران باکفایتی هستند که به‌راحتی جذب کشورهای پیشرفته می‌شوند.
کشورهای هند و ترکیه از رقبای ایران در بخش گردشگری سلامت هستند، آیا از وضعیت پرستاری در این کشورها اطلاعاتی دارید و در مقایسه با پرستاران ایران در چه رتبه‌ای قرار دارند؟
پرستاری در کشور هند ریشه در پرستاری انگلیسی و پرستاری در کشور ترکیه ریشه در پرستاری کشورهای آمریکا و انگلیس دارد. می‌شود گفت زمینه و زیرساخت‌های خوب بیمارستان‌ها و حضور پزشکان و پرستاران اروپایی در ترکیه سطح پرستاری ترکیه را بالا برده است. اما رتبه علمی پرستاران ترکیه از ایران به مراتب پایین‌تر است. اما این ارتباط و همجواری ترکیه با اروپا است که باعث پیشرفت جامعه پرستاری این کشور بر اساس نیازهایشان می‌شود. همچنین کشور ترکیه زمینه را برای رشد آنها فراهم کرده است و آنها به سطح خوبی از لحاظ فرهنگی در این سیستم رسیده‌اند.
به نظر من در هند و ترکیه بیشتر از ما از نظر فرهنگی همکاری‌هایی در عرصه توریسم می‌شود و اینکه در کشور هند پرستاران سطح زبان انگلیسی بالاتری دارند که این نیز یک مزیت برای آنها محسوب می‌شود. با این حال اما پرستاران ما در کشور از نظر سطح سواد سلامت و مراقبتی در رتبه بسیار بالاتری قرار دارند و ما باید با رفتن به سمت مراقبت‌های ویژه جان تازه‌ای به پرستاران دهیم.