گفت‌وگو با احسان عظیم‌زاده، مدیر برنامه‌ریزی پارک علم و فناوری دانشگاه شریف
پارک علم و فناوری، اصولا مجموعه‌ای است که هدف اصلی آن افزایش ثروت جامعه از طریق تشویق و ارتقاء فرهنگ نوآوری و افزایش توان رقابت در شرکت‌ها و مؤسسات نوآور است. پارک‌های علم و فناوری در سراسر دنیا با هدف کلی توسعه فناوری و کسب‌وکارهای دانش محور تشکیل شده‌اند و با توجه به وضعیت محیطی و سیاست‌گذاری‌های کلان در سطح داخلی و خارجی پارک، چشم‌اندازها و مأموریت‌های متفاوتی را دنبال می‌کنند. یکی از پارک‌های علم و فناوری کشور، پارک علم و فناوری شریف است که یکی از فضاهای مهم و تاثیرگذار در اکوسیستم استارتاپی و نوآورانه تهران و کشور به حساب می‌آید. برای آشنایی با بخش‌های مختلف این مجموعه، سازوکار آن و نحوه پذیرش استارتاپ‌ها و شرکت‌ها در این پارک، گفت‌وگوی ما با احسان عظیم‌زاده، مدیر برنامه‌ریزی پارک علم و فناوری دانشگاه شریف را بخوانید.
چطور می‌توان مجموعه مانند پارک علم و فناوری شریف را به صورت مختصر و مفید معرفی کرد؟
پارک علم و فناوری دانشگاه شریف از بهمن ۹۵ شروع به کار کرده و از چند نهاد زیرمجموعه تشکیل شده است. این زیرمجموعه‌ها همگی درگذشته تحت عناوین دیگری در دانشگاه شریف تاسیس شده و فعالیت می‌کردند برای مثال شتابدهنده، مرکز رشد و … ولی زمانی که پارک تاسیس شد، این نهادها همه تجمیع شده و فعالیتشان زیر نظر پارک ادامه پیدا کرد.
این نهادها دقیقا چه هستند و امروز هرکدام به چه صورت فعالیت می‌کنند؟
یکی از بخش‌های زیرمجموعه پارک علم و فناوری شریف، شتابدهنده شریف است. این شتابدهنده از سال ۹۳ استارتاپ‌ها را پذیرش و حمایت می‌کرده و امروز هم در پارک همین وظیفه را برعهده دارد که استارتاپ‌ها را شناسایی، پذیرش و حمایت می‌کند.
شتابدهنده شریف یک شتابدهنده دانشگاهی و غیرانتفاعی است و تنها تیم‌هایی را پذیرش می‌کند که یک یا چند نفر از بنیان‌گذاران آن از فارغ‌التحصیلان دانشگاه شریف باشد. یعنی در شتابدهنده شریف، تیمی که تمام اعضای آن از خارج از دانشگاه شریف باشند وجود ندارد.
دوره شتابدهی در شتابدهنده شریف ۶ الی ۱۰ ماه است و در این مدت خدمات متداولی که در شتابدهنده‌ها ارائه می‌شود مانند فضای کار، سرمایه، منتورینگ، شبکه‌سازی و همینطور کمک به جذب سرمایه به آنها ارائه می‌شود. تا امروز حدود ۱۱۰ استارتاپ به شتابدهنده شریف آمده، دوره شتابشان را گذرانده و رفته‌اند. از این تعداد ۲۵ تیم موفق به جذب سرمایه شدند.
بعد از اتمام دوره شتابدهی تیم‌ها در پارک علم و فناوری شریف برنامه‌ای برای آنها در نظر گرفته شده است یا خیر؟
بخش دیگر پارک علم و فناوری، مرکز رشد دانشگاه شریف است که برای شرکت‌ها درنظر گرفته شده است؛ فعالیت این واحد، حدودا از سال ۸۲ در دانشگاه شروع شده و الان زیر نظر پارک علم و فناوری فعالیت می‌کند. در این مرکز، شرکت‌های نوپا پذیرش و مستقر می‌شوند؛ یعنی شرکتی که واقعا ثبت شرکت شده باشد و یک هویت حقوقی داشته باشد و به فروش نسبی رسیده باشد. در مرکز رشد هم این قانون وجود دارد که بخشی از سهام‌داران شرکت باید شریفی باشند و شرکتی که کاملا خارج از دانشگاه شریف باشد را پذیرش نمی‌کنیم.
خدماتی که در این دوره به شرکت‌ها ارائه می‌شود شامل فضای استقرار یعنی دفاتر ۴۰ تا ۵۰ متری با اجاره بهای حمایتی است که شرکت‌ها بتوانند از پس آن بربیایند. علاوه بر آن در فروش و تجاری‌سازی به این شرکت‌ها کمک می‌شود و هم به منظور توسعه محصول و هم فروش، ارتباطشان را با دانشگاه و سازمان‌های دیگر برقرار می‌کنند. در حال حاضر ۵۰ شرکت در این مرکز مستقر هستند.
بازه زمانی که شرکت‌ها می‌توانند در مرکز رشد دانشگاه شریف مستقر باشند و از خدمات این مرکز استفاده کنند سه سال است. یعنی شرکت‌ها بعد از طی کردن دوره رشدشان که سه سال درنظر گرفته شده است باید از مرکز خارج شوند. تا امروز ۲۸۰ شرکت در مرکز رشد شریف پذیرش شده و دوره رشدشان را به پایان رسانده و رفته‌اند.
شتابدهنده شریف یک شتابدهنده دانشگاهی و غیرانتفاعی است و تنها تیم‌هایی را پذیرش می‌کند که یک یا چند نفر از بنیان‌گذاران آن از فارغ‌التحصیلان دانشگاه شریف باشد. یعنی در شتابدهنده شریف، تیمی که تمام اعضای آن از خارج از دانشگاه شریف باشند وجود ندارد.
فکر می‌کنم مرحله بعد از رشد برای شرکت‌های نوپا، دوره پسارشد نامیده می‌شود؛ تیم‌ها در این دوره از چه خدماتی از پارک علم و فناوری شریف می‌توانند بهره‌مند شوند؟
تا قبل از اینکه پارک به وجود بیاید، شرکت‌ها از مرکز رشد خارج می‌شدند و ما برایشان برنامه ویژه‌ای نداشتیم؛ ولی از زمانی که پارک تاسیس شده، شرکت‌ها بعد از گذراندن سه سال دوره رشدشان، به پارک می‌آیند. البته قبل از آن هم عملا در پارک هستند ولی دوره رشد خود را می‌گذرانند.
اگر بخواهم کامل توضیح دهم، شرکت‌ها زمانی‌که به مرحله پسارشد می‌رسند یعنی به شرکتی که پایدار شده تبدیل شده‌اند و زمانی‌که به مرحله پسارشد می‌رسند، در محاوره و اصطلاحا گفته می‌شود که شرکت پارکی شده. در این مرحله شرکت‌ها در ناحیه نوآوری مستقر می‌شوند.
ناحیه نوآوری هم بخشی از پارک علم و فناوری شریف به حساب می‌آید؟
ناحیه نوآوری در واقع نواحی اطراف دانشگاه شریف است. شرکتی که پایدار شده باشد می‌تواند در این مناطق مستقر شود. این استقرار یا به این صورت است که پارک فضایی برای استقرار در اختیار شرکت می‌گذارد و یا اینکه شرکت برای خودش فضایی اختیار می‌کند و در آن ناحیه مستقر شده و فعالیتش را ادامه می‌دهد.
دوره شتابدهی در شتابدهنده شریف ۶ الی ۱۰ ماه است و در این مدت خدمات متداولی که در شتابدهنده‌ها ارائه می‌شود مانند فضای کار، سرمایه، منتورینگ، شبکه‌سازی و همینطور کمک به جذب سرمایه به آنها ارائه می‌شود. تا امروز حدود ۱۱۰ استارتاپ به شتابدهنده شریف آمده، دوره شتابشان را گذرانده و رفته‌اند. از این تعداد ۲۵ تیم موفق به جذب سرمایه شدند.
یعنی آخرین حلقه از مراحل تشکیل و رشد یک تیم و شرکت در پارک علم و فناوری شریف، استقرار در ناحیه نوآوری است؟ در این مرحله هم خدمات پارک شامل حال شرکت‌های پایدار همانطور که اشاره کردید می‌شود؟
ما در پارک با توجه به میزان بلوغ و پایداری شرکت یا مخاطبمان سعی می‌کنیم خدمات متنوع و مناسب با سطح شرکت به آنها ارائه دهیم. خدماتی که ما ارائه می‌دهیم حتی از نوع تسهیلات و اعتبارات مالی هم هست که از طریق صندوق‌ها، مثل صندوق شریف اعتبارات برای شرکت‌ها تامین می‌شود.
از خدمات دیگر برای مرحله استقرار در ناحیه نوآوری، مشاوره در مباحث تامین نیروی انسانی و تعالی سازمانی، برقراری ارتباط شرکت‌ها با دانشگاه و امکان استفاده آنها از استعدادهای دانشگاه شریف است. از تمام اینها مهمتر، بحث نتورکینگ و شبکه‌سازی است؛ یعنی ما در ناحیه نوآوری با استقرار این شرکت‌ها در یک منطقه، شبکه‌ای از شرکت‌هایی را درست می‌کنیم که خودشان بتوانند به کمک همدیگر نیازهایشان را برطرف کنند و حتی پروژه‌های بزرگتری انجام دهند.
ما در حال حاضر و به عنوان حلقه آخر در پارک علم و فناوری شریف، تمرکزمان بیشتر روی ناحیه نوآروی است. ما به شرکتی که دوره استارتاپ بودن و شتابدهی و دوره رشد خود را طی کرده و به شرکتی که روی پای خودش ایستاده، می‌گوییم در ناحیه‌ای تحت عنوان ناحیه نوآوری باید مستقر شوی و ادامه زندگی‌ات را آنجا و در کنار سایر شرکت‌ها بگذرانی. البته شرکت‌های مستقر در ناحیه نوآوری، این دوره را با حمایت‌هایی که پارک از سمت خود، دانشگاه یا حتی دولت و نهادهای دیگر می‌تواند ارائه دهد، می‌گذرانند.
بازه زمانی که شرکت‌ها می‌توانند در مرکز رشد دانشگاه شریف مستقر باشند و از خدمات این مرکز استفاده کنند سه سال است. یعنی شرکت‌ها بعد از طی کردن دوره رشدشان که سه سال درنظر گرفته شده است باید از مرکز خارج شوند. تا امروز ۲۸۰ شرکت در مرکز رشد شریف پذیرش شده و دوره رشدشان را به پایان رسانده و رفته‌اند.
احسان عظیم‌زاده: ناحیه نوآوری شریف، نسل جدیدی از فضاهای مرتبط با نوآوری است. نسلی که دنیا خیلی وقت است که به این سمت رفته و ما هم مانند خیلی مسائل دیگر در این زمینه هم با تاخیر، دنباله‌رو ترندهای جهانی هستیم. چندین سال است که بحث نواحی نوآوری در مسکو، پکن، بارسلون و حتی در مالزی شکل گرفته است.
وضعیت امروز ناحیه نوآوری به چه صورت است و چند شرکت مستقل در آن حضور دارند؟
الان به صورت طبیعی ۴۵۰ شرکت در ناحیه نوآوری هستند. البته به این معنی نیست که تمام این شرکت‌ها را ما رشدشان دادیم و به این مرحله رساندیم؛ شاید حدود ۹۰ شرکت از این تعداد، کامل تحت نظر پارک بودند و مابقی، خودشان در ناحیه نوآوری مستقر شده و مشغول فعالیتند.
در این بخش ما تمام شرکت‌ها، اعم از اینکه فارغ‌التحصیلان شریف باشند یا هر دانشگاه دیگری، هر نوع بیزینس و انواع مختلف افراد را تشویق می‌کنیم که به ناحیه نوآوری بیایند و آنجا مستقر شوند. در حالت کلی هدف ما این است که به سمتی برویم که تمام این شرکت‌ها با پارک ارتباط پیدا کنند و تحت حمایت چتری باشند که بشود خدمات متمرکزی را به آنها ارائه داد.
آیا برای استقرار شرکت‌ها و خدماتی که در این مرحله به آنها ارائه می‌دهید هم زمان مشخصی در نظر گرفته شده؟
استقرار در این ناحیه و خدمات ما به شرکت‌های ناحیه نوآوری، محدودیت زمانی ندارد. به این دلیل که در این مرحله، جنس خدمات ما هم محدود به زمان نیست و بیشتر در این مرحله خدمات نرم ارائه می‌کنیم. برای مثال مباحثی مانند مشاوره مارکت، تقویت نتورک و یا اینکه امکانات و جذابیت‌هایی فراهم کنیم که بخش خصوصی در این ناحیه ورود کند. ورود بخش خصوصی به ناحیه نوآوری یعنی خریدار برای محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان وارد شده است. خدمات ما از این جنس است و محدودیت زمانی ندارد و شرکت‌هایی که در این ناحیه باشند می‌توانند تا ابد از این خدمات استفاده کنند.
ناحیه نوآوری در واقع نواحی اطراف دانشگاه شریف است. شرکتی که پایدار شده باشد می‌تواند در این مناطق مستقر شود. این استقرار یا به این صورت است که پارک فضایی برای استقرار در اختیار شرکت می‌گذارد و یا اینکه شرکت برای خودش فضایی اختیار می‌کند و در آن ناحیه مستقر شده و فعالیتش را ادامه می‌دهد.
در رابطه با حوزه فعالیت استارتاپ‌ها یا شرکت‌ها آیا محدودیت یا اولویتی وجود دارد یا اینکه تمام شرکت‌ها از تمام حوزه‌ها می‌توانند برای بخش‌های مختلف پارک علم و فناوری شریف درخواست دهند؟
خیر. ما محدودیتی روی حوزه‌ها نداریم؛ ولی اولویت‌هایی داریم و برخی شرکت‌های یک حوزه خاص را تشویق می‌کنیم یا ضریب‌های خاصی برایشان در نظر می‌گیریم.
اگر بخواهم به صورت کلی توضیح دهم، ما باتوجه به سیاست‌های حوزه فناوری یا رویکردهای کشور و همینطور استراتژی‌های دانشگاه شریف که بعضی حوزه‌ها را به عنوان مزیت رقابتی خود می‌داند و می‌خواهد بیشتر در آنها فعالیت کند، سعی می‌کنیم در آن زمینه‌ها کارهای ویژه‌تری انجام دهیم.
برای مثال محیط زیست یکی از این حوزه‌ها است که هم دغدغه کشور است و هم از توانمندی‌های دانشگاه شریف است و ما سعی می‌کنیم در کنار همه حوزه‌هایی که پذیرش می‌کنیم، به شرکت‌های محیط زیستی توجه ویژه‌تری داشته باشیم و یا حتی حمایت‌های بیشتری برایشان جذب کنیم.
ما از حضور تمام بیزینس‌ها استقبال می‌کنیم که در کنار شرکت‌های دیگر قرار بگیرند تا این شرکت‌ها با هم در ارتباط بوده و تعامل داشته باشند؛ به این صورت کارهای بین رشته‌ای هم انجام می‌شود.
در کنار توسعه فیزیکی ناحیه نواوری، گسترش ارائه خدمات نرم‌افزاری به شرکت‌ها مثل بحث‌های صادرات، افزایش فروش و ثبت اختراع و تجاری‌سازی و امثال اینها از برنامه‌های ما است.
برای بخش‌های مختلف پارک علم و فناوری شریف و زیرمجموعه‌های آن در آینده چه برنامه‌ای دارید؟
از مهمترین برنامه‌های ما برای آینده، توسعه ناحیه نوآوری است؛ به این صورت که هم تعداد شرکت‌های مستقر در آن بیشتر شود و هم شرکت‌های موجود رشد پیدا کنند. از نظر رشد زیرساختی و بحث‌های فیزیکی ناحیه هم در حال تشویق و ترغیب بخش خصوصی هستیم که شرایط مناسبی را برای این ناحیه فراهم کنند، چون زمانی که فضای فیزیکی مناسب باشد، بسیاری از موارد دیگر هم همراه آن درست خواهد شد. در کنار توسعه فیزیکی ناحیه نواوری، گسترش ارائه خدمات نرم‌افزاری به شرکت‌ها مثل بحث‌های صادرات، افزایش فروش و ثبت اختراع و تجاری‌سازی و امثال اینها از برنامه‌های ما است.
در لایه مرکز رشد هم به این علت که شرکت‌ها به آموزش‌ها و حمایت‌های تخصصی نیاز دارند، ما برنامه راه‌اندازی مراکز رشد تخصصی داریم و در سال‌های آینده قطعا مراکز رشد تخصصی در حوزه‌های انرژی و مهندسی پزشکی خواهیم داشت.
به همین صورت ما در شتابدهنده هم برگزاری کمپ‌های تخصصی را شروع کردیم. شتابدهنده دانشگاه شریف یک شتابدهنده عمومی است یعنی حوزه‌های مختلف فناوری را پذیرش می‌کند. ما سعی کردیم با شرکایی که در صنعت پیدا کردیم یک سری کمپ تخصصی هم راه‌اندازی کنیم. برای مثال کمپ تخصصی هوش مصنوعی که شریک ما یک سرمایه‌گذار است که در فروش محصولات هوش مصنوعی تخصص دارد و می‌تواند تیم‌های ما را به خوبی راهنمایی و البته بعدا هم از آنها بهره‌برداری کند.
کمپ تخصصی حوزه آب و انرژی هم با کمک معاونت علمی و فناوری راه‌اندازی شده و به طور خاص تیم‌هایی که درحوزه آب و انرژی کار می‌کنند در آن پذیرش شده، راهنمایی و حمایت می‌شوند و کار می‌کنند.
در صحبت‌هایتان یکی از حمایت‌هایی که اشاره کردید، کمک به صادرات برای شرکت‌ها بود، این فرایند به چه صورت انجام می‌شود و شامل چه مواردی است؟
ما در چند سطح می‌توانیم به شرکت‌ها برای صادرات کمک کنیم؛ برای این کار هم می‌توانیم از شبکه‌های دولت استفاده کنیم، چون دولت ظرفیت‌هایی ایجاد کرده و ما به استفاده از این ظرفیت‌های موجود کمک می‌کنیم.
دوم معرفی مجموعه‌ها و شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی است. مورد بعدی در امر صادرات، آموزش سازوکارهای صادرات به شرکت‌ها است؛ چون بسیاری از شرکت‌ها محصولات درخوری دارند ولی نمی‌دانند چطور باید برای ورود به صادرات اقدام کنند و تا الان این کار را انجام نداده‌اند. مسئولیت ما در این بخش این است که آموزش‌های لازم را به آنها می‌دهیم و توانمندی ایجاد می‌کنیم؛ بعد از آن شرکت‌ها خودشان بقیه راه را خواهند رفت.
اقدام دیگری که می‌توانیم در این زمینه انجام دهیم، گسترش بازدیدهای سفیران و روسای دانشگاه‌های خارجی از دانشگاه شریف و بخش‌های پارک علم و فناوری شریف است. البته الان هم در دانشگاه حدودا ماهی یک بازدید از کشورهای دیگر داریم و ما به دنبال اثبات و اعتمادسازی هستیم که چنین ظرفیتی اینجا وجود دارد. همین امر به مرور باعث ایجاد ظرفیتی در بازارهای بین‌المللی هم خواهد شد.
ما در همین لایه، یعنی لایه شناخت هم تلاش می‌کنیم تبلیغ کنیم و از طرف دیگر روی توانمندکردن شرکت‌ها هم کار کنیم. فکر می‌کنم اقدام بسیار مهمی انجام شده است و ادامه هم خواهد داشت.
در لایه مرکز رشد هم به این علت که شرکت‌ها به آموزش‌ها و حمایت‌های تخصصی نیاز دارند، ما برنامه راه‌اندازی مراکز رشد تخصصی داریم و در سال‌های آینده قطعا مراکز رشد تخصصی در حوزه‌های انرژی و مهندسی پزشکی خواهیم داشت.
مخاطبان ما جامعه گردشگری سلامت ایران، استارتاپ‌های حوزه سلامت و فعالان نظام سلامت ایران است. چه پیامی برای آنها دارید؟
ناحیه نوآوری شریف، نسل جدیدی از فضاهای مرتبط با نوآوری است. نسلی که دنیا خیلی وقت است که به این سمت رفته و ما هم مانند خیلی مسائل دیگر در این زمینه هم با تاخیر، دنباله‌رو ترندهای جهانی هستیم. چندین سال است که بحث نواحی نوآوری در مسکو، پکن، بارسلون و حتی در مالزی شکل گرفته است. در این شرایط بحث نوآوری دیگر محدود به یک چهاردیواری خاص نیست و با شهرنشینی و زندگی شهری و امور مردم آمیخته شده است. امروز ما در بحث ناحیه نوآوری داریم به این سمت می‌رویم.
در مورد ناحیه نوآوری روی نکته‌ای که تاکید دارم این است که ما صاحب ناحیه نوآوری نیستیم و ما فقط ناحیه نوآوری را معرفی و تقویت می‌کنیم. ناحیه نوآوری متولی خاصی ندارد؛ به این معنی که این خود شرکت‌ها و اجزا هستند که در این ناحیه مستقر می‌شوند و خودشان به خودشان خدمت می‌دهند.
ما در رابطه با ناحیه نوآوری اکوسیستم را به کار می‌بریم. مانند یک اکوسیستم محیط زیست. برای مثال در یک برکه هیچ متولی خاصی امور را مدیریت نمی‌کند. بلکه هر موجودی بر اساس نیازش از محیط تغذیه می‌کند یا باران می‌آید و یا انجام هر مورد دیگری که برای زندگی آن اکوسیستم لازم است خود به خود انجام می‌شود. ما هم در ناحیه نوآوری به این سمت می‌رویم. قرار نیست هر کسی می‌خواهد وارد ناحیه شود بیاید و از ما اجازه بگیرد. همه می‌آیند در ناحیه خودشان مستقر می‌شوند. خودشان از خدمات بهره‌مند می‌شوند و به یکدیگر هم سرویس می‌دهند.
در پایان به فعالان صنعت گردشگری سلامت و تیم‌ها و استارتاپ‌ها و شرکت‌های این حوزه بگویم که برای پذیرش در مراکز شتابدهنده، رشد و پارک علم و فناوری شریف می‌توانند با مراجعه به سایت و پرکردن فرم موردنظر، درخواست خود را ارسال کنند. پس از بررسی‌های اولیه با آنها تماس گرفته و برای مصاحبه دعوت می‌شوند.
