نقش سازمان نظام پزشکی در صنعت گردشگری سلامت

محسن مصلحی، دبیر شورای عالی نظام پزشکی در گفتگو با مدتورپرس از نقش نظام پزشکی در گردشگری سلامت و ضرورت شفاف شدن فرآیندهای این صنعت می‌گوید

سازمان نظام پزشکی کشور به عنوان یکی از نهادهای کلیدی دست‌اندرکار صنعت گردشگری سلامت در کشور، وظیفه نظارت بر درمان و تقویت بخش خصوصی را بر عهده دارد. نقش نظام پزشکی در گردشگری سلامت یکی از حلقه‌های زنجیره دستگاه‌های مسئول در این زمینه است. در این گفت‌وگو با دکتر محسن مصلحی، دبیر شورای عالی سازمان نظام پزشکی کشور، نقش و جایگاه سازمان نظام پزشکی را در صنعت گردشگری سلامت بررسی می‌کنیم.

آقای دکتر مصلحی، در آغاز و برای شناخت موقعیت کشورمان در صنعت گردشگری سلامت، بگویید که بازارهای هدف ما در این حوزه چه کشورها یا مناطقی هستند؟

کشورهای همسایه و منطقه با حداقل ۲۵۰ میلیون جمعیت، کشورهای عضو اکو و کشورهای اسلامی نیازمند خدمات سلامت پیشرفته و مهم‌ترین بازار هدف ما هستند. این کشورها خواهان خدمات به‌روز با تکنولوژی پیشرفته برای ارتقای سلامت خود هستند. با توجه به اینکه ایران از کشورهای پیشرو اکو و کشورهای اسلامی است، فرصت خوبی برای رشد این شاخه از گردشگری در اختیار دارد. ما می‌توانیم خدمات خود را با قیمت رقابتی ارائه کنیم. چون در منطقه رقیب داریم. کشورهای توسعه‌یافته هم می‌توانند بازار هدف ما باشند چنانکه در سال‌های گذشته نیز مسافران زیادی از این کشورها برای دریافت خدمات زیبایی و درمانی به ایران آمدند.

کدام یک از درمان‌ها یا خدمات سلامت کشورمان، مزیت رقابتی ما است؟

خدمات زیبایی ایران بسیار پرطرفدار است. سپس خدمات چشم‌پزشکی، ارتوپدی، قلب‌وعروق، درمان ناباروری و دندان‌پزشکی متقاضیان زیادی دارند. یکی از درمان‌های مهم که بسیاری از بیماران کشورهای همسایه به دنبال آن هستند، پیوند اعضا است. در صورت حل مشکلات این حوزه، اغلب موارد پیوند در ایران قابل ارائه است.

مهم‌ترین رقبای ما کدام کشورها هستند و برای گرفتن سهم بازار آنان باید چکار کنیم؟

ترکیه، هند، امارات، اردن و تایلند رقبای جدی ما هستند. حتی جمهوری آذربایجان به سرعت درحال پیشرفت است. با توجه به مزیت‌های فراوان حوزه سلامت ایران از قبیل دسترسی، تنوع آب‌وهوایی و اقلیمی، نیروی انسانی ماهر و برتر، تجهیزات و تکنولوژی مناسب، ما می‌توانیم یکی از رقبای مهم منطقه باشیم. ولی برای توسعه خدمات و رشد بازار باید به چند نکته مهم توجه کرد. یک نکته بهبود کیفیت انتقال بیمار، هتلینگ، تراولینگ و بیمه است. موضوع دیگر مسائل فرهنگی است. در این زمینه باید برنامه‌ها و سیاست‌هایی اتخاذ شود تا پذیرش بیماران با فرهنگ‌های متفاوت امکان‌پذیر و آسان باشد.

از دید شما بازیگران فعلی این بازار مانند دلالان و رانندگان تاکسی، چگونه باید ساماندهی شوند؟

فقدان یک ساختار قوی تشکیلاتی در بخش خصوصی باعث نقش‌آفرینی این افراد شده است. عدم حمایت حاکمیت برای ساماندهی این موضوع و فقدان نظارت، فضا را برای آن‌ها مهیا کرد. متاسفانه عملکرد نامناسب این افراد چهره ناخوشایندی از گردشگری سلامت ایران ایجاد کرده است. حتی رقبای ایران با برجسته کردن این ضعف و بهره‌برداری تبلیغاتی از آن، بازارهای کشورمان را تضعیف می‌کنند. این ضعف تعبیر به فقدان کیفیت و امنیت خدمات در ایران می‌شود. دلسوزان این حوزه بارها تاکید کرده‌اند که اگر این وضعیت کنترل نشود، چهره کشورمان تخریب شده و آسیب‌های جدی این صنعت را تهدید می‌کند و آن را تا مرز تعطیلی پیش می‌برد.

با وجود این مشکلات، قوانین و رگولاتوری گردشگری سلامت درحال حاضر چگونه است و نیازمند چه تغییراتی است؟

توریسم سلامت یک صنعت بین‌دستگاهی است. ولی قواعد آن هنوز به صورت یکپارچه، منسجم، هماهنگ و روان تدوین نشده است. شورای راهبردی گردشگری سلامت از دستگاه‌هایی مانند وزارت بهداشت، وزارت امور خارجه، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، اتاق بازرگانی، وزارت کشور و سازمان نظام پزشکی تشکیل شده است تا برنامه‌ریزی‌های لازم انجام و از ظرفیت کلیه دستگاه‌ها برای این امر استفاده شود. نکته مهم این صنعت، محوریت بخش خصوصی است که آن هم در صورت تشکیل انجمن خدمات بین‌المللی سلامت امکان‌پذیر است.

از دید شما نظام تعرفه‌گذاری برای صنعت گردشگری سلامت چگونه باید باشد؟

این صنعت بر اصول کیفیت، دسترسی و قیمت مناسب استوار است، بنابراین رکن قیمت‌گذاری نقش مهمی در این عرصه دارد. استراتژی قیمت در جذب و توسعه گردشگری سلامت نقش مهمی دارد. باید به نحوه قیمت‌گذاری رقبا توجه کرد و قیمت رقابتی برای خدمات در نظر گرفت. البته به دلیل عدم برنامه‌ریزی مناسب، دخالت سودجویان، وضعیت اقتصادی و نوسانات قیمت ارز، تعرفه‌گذاری روشن برای این خدمات مشکل است.

کمی درباره نقش و جایگاه سازمان نظام پزشکی در گردشگری سلامت صحبت کنیم. آیا سازمان پیوندی با این صنعت دارد یا خیر؟ اگر دارد، نقش آن چیست؟

همانطور که گفتم، گردشگری سلامت یک موضوع بین‌بخشی است. در دنیا کشورهایی موفق هستند که بخش خصوصی قوی در این زمینه دارند. دولت برای هتلینگ، تراولینگ، بیمه و… بستر خوب فراهم کرده و بخش خصوصی خدمات خوب ارائه می‌کند. در موضوع گردشگری سلامت، بخش سلامت آن باید درون جامعه پزشکی و عمدتا در بخش خصوصی شکل بگیرد.

سازمان نظام پزشکی نظارت و قیومیت بخش خصوصی را بر عهده دارد و نهادی برای مدیریت این کار است. حیثیت درمانی کشور به دلیل اتفاقاتی که اشاره کردم و تحت نظارت هیچ نهادی نیست، لطمه خورده است. وقتی ما برنامه جامع و مدونی نداشته باشیم، نیازهای این بخش توسط افراد غیرحرفه‌ای تامین خواهد شد. این افراد نیز کار را به روش خودشان انجام می‌دهند. پس کیفیت خدمات درمانی مطلوب نخواهد بود یا حداقل قابل نظارت نیست.

چون آن‌ها خدمات را از کانال تعریف‌شده ارائه نمی‌کنند و خود را ملزم به رعایت استانداردها نمی‌بیند. رقبای ما هم از آن استفاده تبلیغاتی می‌کنند. ما کیفیت و امکانات خوبی داریم. ولی خدمات کشور به درستی معرفی نمی‌شود. اگر نظام پزشکی هنوز به صورت فعال به این حوزه وارد نشده، باید بالفعل ورود کند ولی لازمه آن این است که چند ارگان با هم این صنعت را مدیریت کنند.

نظارت سازمان بر روی کار تیم‌های جراحی و درمان بیماران خارجی چگونه باید صورت گیرد؟ درحال حاضر نظارتی هست یا خیر؟

معاونت فنی و نظارت سازمان، نظارت داخلی و نظارت بر درمان گردشگران خارجی را بر عهده دارد و کیفیت درمان و رعایت نظامات دولتی توسط مردم یا معاونت‌های درمان در دانشگاه‌های علوم پزشکی به سازمان نظام پزشکی ارجاع می‌شود. سازمان بازدید مستقیم نمی‎کند. ولی بر اساس قانون، حوزه انتظامی سازمان وظیفه دارد به شکایات و گزارش‌هایی که از دانشگاه‌های علوم پزشکی ارجاع می‌شود، رسیدگی کند. در موضوع گردشگری سلامت، این موضوع باید بطور ویژه دیده شود.

شورای راهبردی ادعای تولی‌گری دارد و نمایندگان نهادهای ذی‌ربط در آن هستند. طبقه‌بندی، مشخصات و معیارهای مراکز مانند یک اقدام پیشگیرانه در شورا قابل انجام است. سپس باید بر این مراکز نظارت شوسد. اغلب درمان‌ها در بسیاری از مراکز قابل انجام است ولی به دلیل شرایط خاصی گردشگری، نمی‌توانیم آن را باز و آزاد بگذاریم. هر مرکزی امکان پشتیبانی از خدمات انتقال بیمار، انتقال ارز و بیمه را ندارد.

پس سازمان نظام پزشکی باید در شورای راهبردی گردشگری سلامت به ارائه مشاوره، تقویت و توسعه بخش خصوصی بپردازد و آن‌ها را به سوی تهیه امکاناتی فراهم کند تا بتوانند در گردشگری سلامت فعال شوند ولی سازمان دخالت در روند درمان نخواهد داشت.

اگر یک بیمار خارجی شکایت داشته باشد، چه نهادی پاسخگو است و روند رسیدگی چگونه است؟

این شکایت مانند سایر شکایات در دانشگاه علوم پزشکی مطرح و به سازمان نظام پزشکی ارجاع می‌شود. حوزه انتظامی سازمان از دادسراها و دادستان تشکیل شده است. شکایت به هیات‌های بدوی می‌رود. این هیات‌ها کارشناسانی از پزشکی قانونی و قوه قضاییه دارند. پس از بررسی رای صادر می‌شود که قابل تجدیدنظرخواهی است. اگر شاکی به قوه قضاییه مراجعه کند، آن هم مسیر قانونی خود را دارد. برای گردشگران درمانی، وزارت امور خارجه و دیگر ارگان‌های مربوطه در این پروسه نقش دارند. ظرفیت همه این خدمات وجود دارد و در تامین امکانات نسبی مشکلی نداریم. مشکل فعلی، هماهنگی بین‌بخشی است.

آیا پزشکان می‌توانند بیماران خارجی را در مطب ویزیت یا در مراکز جراحی محدود و کلینیک‌ها جراحی کنند یا درمان منحصرا در بیمارستان‌ها و تحت پوشش بخش IPD انجام شود؟

در این زمینه اگر قانونی تدوین شده باشد، هنوز ابلاغ نشده است. پس منعی برای این کار وجود ندارد. ولی ضروری است که پروتکل این موضوعات در شورای راهبردی گردشگری سلامت تدوین و ابلاغ شود تا کسی که شرایط پروتکل را دارد، بتواند فعالیت کند. از دید من ممنوعیت پذیرش در مطب‌ها بی‌دلیل است. چون بخش زیادی از مراجعات گردشگران سلامت برای خدمات زیبایی در انواع وسیعی آن است. برخی از بیمارستان‌ها خدمات زیبایی ندارند و بسیاری از این خدمات در مراکز جراحی محدود عرضه می‌شود.

ولی فعالیت مراکز باید تحت شرایط تعیین شده باشد. از طرفی اگر پروسه را سخت کنیم، هزینه خدمات ما از رقبا بیشتر می‌شود. یکی از مراجعات زیاد ما در گردشگری سلامت، برای درمان ناباروری است که این خدمات هم در مراکز ویژه ارائه می‌شود. بنابراین محدود کردن مراکز کارکرد مثبتی نخواهد داشت و ما از بازار عقب می‌مانیم.

از دید شما شرکت‌های تسهیل‌گر تا چه اندازه می‌توانند در این زمینه موثر باشند؟

برای تسهیل‌گران باید پروتکل‌ها به درستی بررسی و ابلاغ شوند، تا بتوانیم بر کارشان نظارت کنیم. اگر از دستورالعمل‌ها پیروی کنند، می‌توانند خدمات خود را به این صنعت ارائه دهند. همچنین باید با کسانی که به این فرایندها متعهد نیستند، برخورد جدی شود. زیرا این یک موضوع ملی است. شرکت‌های تسهیل‌گر حرفه‌ای در فرانیدها به سرعت تعریف می‌شوند و توسعه خواهند یافت. یک بخش از زنجیره خدمات سلامت، تلاش این تیم‌ها در جذب گردشگر و بازاریابی در کشورهای مختلف است. ولی آن‌ها هم باید متولی داشته باشند و حساب‌وکتاب پس دهند.

شما صلاح می‌دانید که بیمارستان‌ها هم برای جذب گردشگر درمانی دست به بازاریابی بزنند یا بهتر است آن‌ها بر درمان متمرکز شوند و بازاریابی را به بخش‌های دیگر بسپارند؟

اگر همه چیز درست پیش برود، بیمارستان‌ها ترجیح می‌دهند این بخش را به شرکت‌های متخصص آن بسپارند. ولی هنوز این فضا تعریف شده و سازوکار آن روشن نیست. اگر بستر کار سالم فراهم شود، سیستم با کسی که بخواهد دیگران را دور بزند و به حوزه تخصصی آنان وارد شود، برخورد خواهد کرد. ولی الان حاکمیت برای این موضوع بسته‌ای ندارد و هرکس در هر حوزه‌ای ورود می‌کند.

در این چرخه چه مجوزهایی تعریف خواهد شد و چه کسانی با طی چه مراحلی مجوز خواهند گرفت؟

این کار بسته به پروتکلی است که کشور تعریف می‌کند. در بسیاری از کشورها این فعالیت یکجا متمرکز شده و کارهای آن توسط نهادهای مرتبط انجام می‌شود. طبیعی است که وزارت بهداشت، سازمان میراث فرهنگی، وزارت امور خارجه و سازمان نظام پزشکی باید حتما در این پروسه حضور داشته باشند. اگر دستگاهی در برنامه‌ریزی، سیاستگذاری و نظارت حضور نداشته باشد، نمی‌توانیم انتظار پاسخگویی داشته باشیم. ما اگر می‌خواهیم در این صنعت با دنیا رقابت کنیم، کیفیت، دسترسی و قیمت خدمات باید رقابتی باشد. به همین دلایل مثلا نظام پزشکی باید در فرایند تعریف شود و حضور داشته باشد. اگر نه، چنانچه اتفاقی برای بیمار بیفتد که حتما می‌افتد، نمی‌توانیم نظام پزشکی را بازخواست کنیم. باید این را اضافه کنم که در هر کاری از جمله گردشگری سلامت، نیازمند ثبات اقتصادی هستیم.

در این شرایط، مراکز نمی‌توانند اقتصاد خود را درست تعریف کنند. در گردشگری سلامت، سیاست، شرایط اجتماعی، اقتصاد، فرهنگ و این موارد دخیل هستند. مثلا در گردشگری، اصفهان با حدود ۱۶شهر معروف دنیا پیمان خواهرخواندگی دارد و در دنیا یک برند گردشگری است. باید بتوانیم برای گردشگری سلامت نیز چنین برند‌هایی ایجاد کنیم. ولی وقتی در حوزه سلامت یک افزایش ناگهانی در قیمت مواد مصرفی رخ می‌دهد، چگونه می‌توانیم با یک کشور قرارداد چند ساله ببندیم و طیف قیمتی شفاف برای چند سال ارائه کنیم؟ ما از قیمت فردای دلار خبر نداریم. این موضوع در کنار مسائل تخصصی باعث شده که خدمات گردشگری سلامت ما محدود به کارهای پیش‌پا افتاده شود. ولی رقبای ما با کمک ثبات، سهم خود را از بازار گسترش می‌دهند.

پریسا امام وردیلو