باید پا به دوران جدید گردشگری سلامت گذاشت!
در پنل فرصت‌ها و چالش‌های توسعه صنعت گردشگری مطرح شد
یکی از پنل‌های همایش گردهمایی مدیران بیمارستان‌های دارای بخش بین‌الملل که هفته گذشته در هتل اسپیناس پالاس برگزار شد، پنلی درخصوص چالش‌ها و فرصت‌های توسعه صنعت گردشگری سلامت ایران بود. پنلی که با حضور دکتر محمد جهانگیری، رییس انجمن گردشگری سلامت کشور، دکتر سعید هاشم‌زاده رییس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت، فلاحت نماینده سازمان میراث فرهنگی و با اجرای رضا جمیلی سردبیر مدتورپرس انجام شد. مشروح این پنل که در بخش انتهایی آن با پرسش و پاسخ حاضرین در این همایش همراه شد را می‌توانید در ادامه بخوانید.
جمیلی: جناب آقای دکتر جهانگیری در مصاحبه‌ای که اخیرا با شما داشتیم اشاره کردید که ما ظرفیت‌هایمان را در بحث گردشگری سلامت نساخته‌ایم و ظرفیتهای فعلی‌مان هم که روی زمین مانده است. در این همایش حدود یک ششم بازیگران اصلی گردشگری سلامت حضور دارند. به نظر شما دو سوی این پنل چه گام‌هایی را باید بردارند تا به یک صنعت گردشگری پررونق برسیم؟
ببینید خدمات سلامت و پزشکی کشور ما در نه در قدیم و نه در حال حاضر در مرزهای گشور محصور نبوده است. ولی نکته‌ای که وجود دارد این است که در حوزه گردشگری سلامت که عبارت بهتر برای آن خدمات بین‌المللی سلامت است، آیتم‌های فاخری دارد. یکی از الزامات حوزه مورد بحث این است که باید برخوردار از استانداردهای بین‌المللی اعم از استانداردهای رفتاری، ارائه خدمات، جذب و برندسازی و اعتمادسازی و… باشد. واقعیت این است که ما امروز ناامید نیستیم.کارهای زیادی انجام شده و صرفا آه و ناله نیست. شرایطی فعلی یکی از زمان‌هایی است که این صنعت می‌تواند روی پای خود بایستد. اگر شورای راهبری گردشگری سلامت شکل گرفته و همه مسئولان به این نکته باور دارند که گردشگری سلامت یکی از تکیه‌گاه‌های اصلی کشور است. در سفری که چندی پیش با وزیر امور خارجه از عراق داشتیم، یکی از سه حوزه‌ای که ایشان بر آن تاکید داشتند گردشگری سلامت بود. این نشان می‌دهد در حوزه بین‌الملل ما داریم به دستاوردهای خودمان فکر می‌کنیم. ما معتقدیم که گردشگری سلامت یکی از سکوخهای پرش کشور است. گردشگری سلامت در سرآغاز و ابتدای مسیر نیست.
هاشم‌زاده: به گمان من علت فعالیت عمده دلالان ناشی از عملکرد نادرست شرکت‌های تسهیل‌گر و غیبت شرکت‌های بیمه به عنوان یکی از حقله‌های اصلی حوزه گردشگری سلامت است. واقعیت این است که شرکت‌های بیمه ما پای کار نیامده‌اند و از آن سو هم بی‌اعتنایی بیمارستان‌ها هم که هیچ فعالیتی برای جذب مریض انجام نمی‌دهد، به سهم خود بحران را تشدید کرده است.
سالیان سال است در این حوزه با یکدیگر همکاری و همفکری می‌کنیم اما از آن سو هم می‌توانیم به یک نقطه اوجی برای خدمات بین‌المللی سلامت در سال ۹۸ فکر کرد و متناسب با آن برنامهریزی کرد. اما اگر بخواهم به طور مشخص و روشن به سوال شما پاسخ بدهم، به نظر من دو الزام باید رعایت و مهیا شود. اول اینکه مسئولان به این حوزه اهتمام داشته باشند. ما باید به حوزه گردشگری سلامت اهمیت دهیم و به این باور برسیم که هیچ چیز مانعمان نشود و در راه احقاق منافع جمعی و ملی‌مان از هیچ کوششی فروگذار نکنیم. ما باید به حوزه‌ای که تعهد آن را پذیرفته‌ایم اهتمام داشته باشیم. در این حوزه باید کار کرد. اهتمام ورزیدن در عین حال دوسویه است و تنها منحصر به مسئولین نیست و دیگر بازیگران و فعالان نیز باید با قوت و رعایت استاندارهای کار کنند. نکته مهم است که ما نتوانسته‌ایم اعتمادسازی چندانی را میان خودمان به عنوان فعالین گردشگری سلامت ایجاد کنیم. این دومین عرصه‌ای است که در کنار اهتمام داشتن باید به آن توجه بیشتری کنیم.
جهانگیری: ما چاره‌ای نداریم جز اینکه یک بار بنشینیم زنجیره پکیج گردشگری سلامت را تعریف کنیم و همه بازیگران آن را تعریف کنیم و به هر کدام بنا به صلاحیت‌هایی که دارد نقش‌ها و شرح وظایف متناسب با آن بدهیم. چنین الزام و نیازی در کشور ما صرفا با اتکا به حاکمیت انجام‌شدنی نیست. با تجربه ۱۳ ساله‌ای که در حوزه گردشگری سلامت دارم می‌گویم نقش‌آفرینی حاکمیت صرفا حمایتی است و بیشتر از آن باید خودمان به کاری که انجام می‌دهیم تعهد داشته باشیم. ضمن اینکه حاکمیت هم به ما کمک می‌کند.
ما چند کار مهم را در انجمن گردشگری سلامت و سازمان نظام پزشکی انجام دادهایم. در حوزه خدمات بین‌المللی سلامت لازم است به سه بحث مهم information، authentication، و authorization توجه کنیم. این سه آیتم مواردی نیستند که به راحتی از کنارشان رد شویم. از طرفی دیگر هم بخش خصوصی به تنهایی قادر نیست در این سه مقوله دستاورد خاصی داشته باشد. به نظر ما بهتر است براساس فرآیندهای ملی و بین‌المللی به این موارد اهمیت داد. در دو مقوله اطلاعات، و تعیین صلاحیت‌ها همه فعالان حوزه گردشگری قادرند کارهایی انجام دهند اما در مقوله authentication و هویت‌سنجی ما نمی‌توانیم به راحتی هویت افراد را براساس اطلاعات و داده‌های سایت و… هویت افراد را سنجش کنیم. در این حوزه خوشبختانه معیارهایی که برای سنجش authentication در وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی احصا شده قابل دفاع است. مهمتر از آن بحث authorization است که افراد بدانند فلان پزشک و مرکز درمانی صلاحیت چه خدماتی را دارند. خوشبختانه این مقوله هم انجام شده و با مصوبه‌هایی که کمیسیون ملی صلاحیت حرفه‌ای و دبیرخانه آن داشته‌اند گام‌هایی موثر و کارا را برداشته‌ایم. مسئله مهمتر این است که ما در حوزه گردشگری سلامت باید بیاموزیم چه کارهایی را باید انجام دهیم و چه کارهایی را انجام ندهیم.
جمیلی:ما می‌دانیم که گردشگری سلامت حوزه‌ای بین‌بخشی است. در همه جای دنیا وقتی می‌گویند بین بخشی یعنی چند دستگاه و نهاد و… دستی در کار دارند. متاسفانه در ایران وقتی از حوزه‌ای بین بحشی حرف می‌زنیم معنایش این است که تعداد مجوزها افزایش می‌یابد. آقای فلاحت دوستانی که امروز میهمان ما در کنگره فعالان گردشگری سلامت هستند چه انتظاراتی باید از سازمان میراث فرهنگی به عنوان یکی از اعضای موثر شورای راهبری گردشگری سلامت و یکی از بازیگران اصلی این حوزه داشته باشند؟
فلاحت: ما در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با توجه به اینکه دبیرخانه شورای راهبری گردشگری سلامت در حوزه معاونت گردشگری سلامت سازمان است، براساس وظایف و رسالت‌هایی که داریم از تمامی فعلان بخش خصوصی در حوزه گردشگری سلامت استقبال می‌کند تا بتوانیم بر اساس ضوابط و مقررات، کمک کنیم صنعت گردشگری سلامت روند رو به رشد خود را داشته باشد.
جمیلی: آقای دکتر خیلی سرراست می‌رویم سر اصل موضوع چالش‌های گردشگری سلامت ایران. به نظر شما مهمترین مشکلات کدامند؟
هاشم‌زاده: فکر می‌کنم چالش‌های گردشگری سلامت قصه پرغصه‌ای است که تقریبا با رئوس کلی آن آشنایی داریم. اما آن چیزی که به شدت همه را آزار می‌دهد حضور دلالان و واسطه‌ها و فرآیند نامشخص ورود مریض به مراکز درمانی است. طبیعی است که دلالان در همه جای دنیا و در اکثر حوزه‌ها حضور دارند اما در حوزه گردشگری سلامت آن‌جایی آسیب می‌زنند که خدمات بدون شناسنامه توسط افرادی بدون هویت مشخص ارائه می‌شود. دلیل این حضور و نقش‌آفرینی هم چیزی جز بدکارکردی یا فقدان اجزای چرخه طبیعی است که دلالان از آن استفاده می‌کنند و کار خود را جلو می‌برند. به گمان من علت فعالیت عمده دلالان ناشی از عملکرد نادرست شرکت‌های تسهیل‌گر و غیبت شرکت‌های بیمه به عنوان یکی از حقله‌های اصلی حوزه گردشگری سلامت است. واقعیت این است که شرکت‌های بیمه ما پای کار نیامده‌اند و از آن سو هم بی‌اعتنایی بیمارستان‌ها هم که هیچ فعالیتی برای جذب مریض انجام نمی‌دهد، به سهم خود بحران را تشدید کرده است.
جهانگیری: بحث امروز ما که امروز اینجا نشسته‌ایم تیمی است. اول از همه ما باید جایگاه خودمان را در این تیم پیدا کنیم. ما نباید جای دیگری بایستیم و این اولین کاری است که نباید انجام دهیم. بنابراین لازم است هر کسی جای خود بایستد. شاید هر کدام از ما چندین نقش مختلف به صورت همزمان داشته باشیم اما باید در هر کدام مدام کلاهمان را عوض کنیم و به هر کدام به صورت تخصصی فکر و عمل کنیم. امروز رنج ما این است که چند حلقه از زنجیره کار تیمی به صورت متعهدانه به وظیفه خود عمل نمی‌کنند. برای مثال خدمت به خوبی انجام می‌شود اما بعد می‌بینیم آن کسی که باید در مراحل بعد موضوع را پیگیری می‌کرده، از وظایف خود غفلت ورزیده است. ما چاره‌ای نداریم جز اینکه یک بار بنشینیم زنجیره پکیج گردشگری سلامت را تعریف کنیم و همه بازیگران آن را تعریف کنیم و به هر کدام بنا به صلاحیت‌هایی که دارد نقش‌ها و شرح وظایف متناسب با آن بدهیم. چنین الزام و نیازی در کشور ما صرفا با اتکا به حاکمیت انجام‌شدنی نیست. با تجربه ۱۳ ساله‌ای که در حوزه گردشگری سلامت دارم می‌گویم نقش‌آفرینی حاکمیت صرفا حمایتی است و بیشتر از آن باید خودمان به کاری که انجام می‌دهیم تعهد داشته باشیم. ضمن اینکه حاکمیت هم به ما کمک می‌کند. اگ حاکمیت دستورالعمل و ضوابط استاندارد و مورد پذیرش تعیین و حمایت کند اما خودمان خواهیم آنها ارا اجرا کنیم، معلوم است به نتیجه‌‌ای در خور نمی‌رسیم. بنابراین اگر امروز می‌خواهیم از گردشگری سلامت درآمد کسب کنیم،
بخش خصوصی باید فعال باشد و اگر می‌خواهد حرفه‌ای کار کند، باید برخی ویژگی‌ها و مشخصه‌ها را در خود ایجاد و تقویت کند. اولین نیاز این است که دانش و مهارت کافی را داشته باشد. در وهله دوم سیستم‌ها باید او را و فعالیتش را تایید کنند و مجوزهای لازم را کسب کند و سوم نیز منافع جمعی را بر منافع شخصی ترجیح دهد. ما مجاز نیستیم با هدف پذیرش بیماری با چند هزار دلار آبروی سیستم را ببریم بلکه باید به اندازه خدمتی که به بیمار دادهایم از او پول بگیریم. ما باید در قبال منابعی که در عرصه سلامت هزینه می‌شود دغدغه‌خاطر داشته باشیم که طبیعتا شامل منابعی که از راه گردشگری سلامت به دست می‌آید نیز می‌شود. واقعیت این است که هیچ یک از ما بی عیب و نقص نیستیم و اینکه نقص‌های خودمان را نبینیم و کمبودهای دیگران را برجسته کنیم، رفتاری پسندیده نیست. بنابراین لازم است در کنار یکدیگر قرار بگیریم و توجه داشته باشیم که اول مشکل بیماران را حل کنیم و بعد به سایر مشکلات و ایرادهایی که در سیستم به وجود آمده بپردازیم. امروز شکایاتی که به سازمان نظام پزشکی در رابطه با بیماران خارجی می‌رسد زیاد است و مشکل‌زا خواهد بود. در سفارت‌خانه‌ها از سازمان نظام پزشکی درباره رفتار و عملکرد پزشکان توضیح می‌خواهند. اکثر شکایاتی که دریافت می‌شود درباره رفتار و عملکرد دلالان در ارائه خدمات به بیماران در مراکزی فاقد استاندارد و صلاحیت است و دقیقتا که نگاه می‌کنیم هیچ یک در بیمارستان‌های IPDدار پذیرش نشده‌اند. در مواردی شاهد هستیم که بیماران از پزشکانی شکایت می‌کنند که ما قبل‌تر آنها را از طبابت محروم کردهایم. کسانی که در حوزه گردشگری سلامت کار می‌کنند باید بدانند که ظرافت کار بیش از این حرف‌هاست و در کنار کار تیمی مهمترین رکن در جهت جذب بیماران تصویری است که از ایران در دنیا می‌سازیم. بنابراین باید متعهد باشیم که هیچ یک از ما چه پزشک و چه آژانش و چه بیمارستان و مرکز اقامتی حق نداریم تصویر ایران را خراب کنیم.
اگر می‌خواهیم تصویر ایران خراب نشود باید درست و علمی کار کنیم. دومین بحث این است که به کشورمان و همکارانمان متعهد باشیم. متاسفانه در پاره‌ای از اوقات ما خیلی راحت و در شرایطی که به کشور جفا می‌شود از خطای همکارانمان چشم پوشی می‌کنیم. زمانی که به ایران جفا می‌شود به راحتی می‌گذرند. در چنین شرایطی ابتدا باید تذکر داد و اگر هم درست نشد در مرحله بعد موضوع را گزارش کرد تا جلوی خطا گرفته شود. همین خطاهاست که به تصویر ایران در دنیا آسیب می‌زند. انجمن گردشگری سلامت حاضر است چند کار را در همین راستا انجام دهد. با توجه به اینکه شورای عالی راهبری گردشگری سلامت انسجام خوبی دارد و این تفکر در آن شکل گرفته که بخش خصوصی محور است. متاسفانه این بخش انطور که باید راهنما و چراغ راه قرار نگرفته است. در اسفندماه مجمع عمومی انجمن برگزار می‌شود و اگر می‌خواهیم اوضاع بهتر شود باید فعالان خصوصی این عرصه مشارکت بیشتری از خود نشان دهند و به صورت تیمی حرکت خود را برای بهبود اوضاع را شروع کنند و در این راه نیز از به صورت بهینه، کافی و همیشگی در حوزه گردشگری سلامت سرمایه‌گذاری کنند و به ویژه به جوانان اعتماد کنند. انجمن گردشگری سلامت در بهره‌گیری از توان و دانش تخصصی فعالان و بازیگران خصوصی در حوزه گردشگری سلامت کشور اصلا خساست ندارد.
ما به هر کسی که وارد حوزه گردشگری سلامت می‌شود کمک می‌کنیم اما از آن طرف هم لازم است کسانی که وارد این عرصه می‌شوند به اصول و ضوابط و مقررات پایبند باشند. بحث دیگر این است که ما باید بدانیم خدمات بین‌المللی سلامت حوزه‌ای آسان و ساده نیست. تنها ۱۵ درصد مباحث این حوزه کارهایی است که ما انجام می‌دهیم و ۸۰ درصد دیگر فرآیند انجام کار است که باید به صورت بسته و اصل خدمتی انجام شوند. اگر پزشکی که به بیمار وقت و تعهد داده، به موقع خدمت بیمار را پذیرش نکند و درخواست او را انجام ندهد عوارض بسیار شدیدتری نسبت به نداشتن و نپذیرفتن بیمار دارد. ما در قالب تعهدات شخصی نمی‌توانیم پایه‌‌گذار خدمات حوزه گردشگری سلامت باشیم بلکه نیاز است به صورت تیمی و همگن و سیستمی عمل کنیم. به همین دلیل است که اصرار دارم به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و موسسات فعال در حوزه گردشگری سلامت توجه بیشتری صورت گیرد و آنها را در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری مشارکت دهیم. پزشکان باید بدانند که به صورت سیستمی با بیمارستان‌ها وارد تعامل و همکاری شوند و به طریق اولی بیمارستان‌ها نیز در قالب پکیج و سیستم خدمات خود را ارائه دهند. مهمتر از همه اینها عملکرد حاکمیت است که به شدت باید مراقب باشند در بیزنس گردشگری سلامت دخالت نکنند و رقیب بخش خصوصی نشوند. خوشبختانه معاونت درمان وزارت بهداشت، سازمان میراث فرهنگی، وزارت امور خارجه و شورای راهبری گردشگری سلامت همین تفکر را دنبال می‌کنند و در انجمن گردشگری سلامت هم با اطمینان می‌گویم این نهاد میانجی به هیچ وجه تاکنون وارد بیزنس نشده بلکه کمک می‌کند اعضا وارد بیزنس شوند.
فلاحت: طبیعتا حضور بخش خصوصی در سمینارها و نمایشگاه‌های مرتبط با حوزه گردشگری مثمر ثمر خواهد بود و با توجه به اینکه بخشی از شورای راهبری و دبیرخانه گردشگری سلامت در سازمان میراث فرهنگی قرار دارد، ما ملزم هستیم که وظایفمان را به نحو احسن انجام دهیم. بخش خصوصی بازوی اجرایی دولت است و تلاش داریم شرایط را به نحوی فراهم کنیم و فرآیندها را به گونه‌ای تسهیل کنیم که خدمات به همه گردشگران عرضه شود.
جمیلی: آقای فلاحت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور تجربه بالایی در حوزه ورود توریست و توسعه زیرساخت‌های گردشگری کشور دارد. سایر بازیگران اکوسیستم گردشگری سلامت کشور نظیر بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، آژانس‌ها، استارتا‌پ‌ها و… چطور می‌توانند از دانش انباشته شده استفاده کنند؟ سازمان میراث فرهنگی چه پروسه‌هایی برای این منظور تعریف کرده است؟
فلاحت: همانطور که گفتم سازمان میراث فرهنگی کشور با توجه به تنوع محصولات گردشگری قائل به خدمت‌رسانی به همه گردشگران داخلی و خارجی است. در شورای راهبری گردشگری سلامت دغدغه سازمان گردشگری این است که این صنعت نوپا به رشد و بالندگی برسند. ما قائل به این هستیم که هتل‌ها و دفاتر خدمات گردشگری و جهانگردی کشور در کنار مراکز درمانی قرار بگیرند و به عنوان یک تکه از پازل توسعه گردشگری سلامت خدمات خود را به فعالان این حوزه عرضه کنند و تا تصویری که از ایران در دنیا انعکاس داده می‌شود، درست و واقعی باشد. طبیعتا حضور بخش خصوصی در سمینارها و نمایشگاه‌های مرتبط با حوزه گردشگری مثمر ثمر خواهد بود و با توجه به اینکه بخشی از شورای راهبری و دبیرخانه گردشگری سلامت در سازمان میراث فرهنگی قرار دارد، ما ملزم هستیم که وظایفمان را به نحو احسن انجام دهیم. بخش خصوصی بازوی اجرایی دولت است و تلاش داریم شرایط را به نحوی فراهم کنیم و فرآیندها را به گونه‌ای تسهیل کنیم که خدمات به همه گردشگران عرضه شود. سازمان میراث فرهنگی قطعا و یقینا تمام زیرساخت‌ها و تاسیساتی که تاکنون در خدمت گردشگری قرار داده را در اختیار فعالان و بازیگران گردشگری سلامت هم قرار می‌دهد ما بر این باور هستیم که برای صدور مجوز باید شرایط و ضوابط به درستی و کامل و سلسله مراتب رعایت شوند و تمام تلاشمان این است که براساس ضوابط و آیین‌نامه‌ها درخواست مجوز افراد برای حضور در عرصه گردشگری را بررسی و اقدامات لازم را انجام دهند.
جمیلی: آقای دکتر هاشم‌زاده بنا به گفته‌های خودتان در مصاحبه با «مدتورپرس»، سهم ایران از صنعت گردشگری سلامت دنیا حدود ۲/۱ میلیارد دلار است. شما در آن گفت‌و‌گو باور داشتید که با چند حرکت خیلی کوچک و نه لزوما بلندمدت و زیرساختی می‌توان سهم‌بری ایران را افزایش داد. دکتر جهانگیری هم معتقدند اگر ظرفیتهای فعلی‌مان محقق شود، سهم ایران به ۶ میلیارد دلار هم خواهد رسید. مایلم کمی با آمار و اعداد صحبت‌ها را پیش ببریم. به نظر شما گردشگری سلامت ایران باید چه میزان ارزش افزوده را هدف‌گذاری کند و برای دست‌یابی به آن چه سیاست‌های کوتاه و بلندمدتی را در پیش بگیرد؟
هاشم‌زاده: ببینید ما تا اینجا به این جمع‌بندی رسیدیم که کار گردشگری سلامت کاری تیمی و گروهی است و باید بپذیریم هر کس نقش خودش را به درستی ایفا کند. مسئله دوم این است که در حال حاضر بسیاری از بیزنس‌های کوچک و دارای سرمایه‌گذاری اندک در دنیا چیزی به نام بزنس‌پلن و برنامهریزی استراتژیک دارند و الزامات آن را نیز محقق می‌کنند. ما باید بپذیریم که متاثر از تغییراتی که در فضای اقتصادی کشور رخ داده، اقتصاد درمان بسیار شکننده‌تر از قبل شده و مدیران مراکز درمانی و بیمارستان‌ها باید به واقعیت‌های این موضوع واقف باشند. در عصر حاضر حیات یک بیمارستان بخش خصوصی بسیار پیچیده و دشوار است اما از آن طرف هم فرصت و ظرفیتی به نام گردشگری سلامت هم داریم. خواهش من از مدیران بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها این است که ابتدا بپذیریم فضا در مقایسه با گذشته بسیار متفاوت‌تر شده و در درجه دوم هم سعی کنیم فضای دیجیتال و مارکتینگ را بیشتر بشناسیم. امروزه جزء مهمی از بازاریابی، بازاریابی پزشکی و مدیکال مارکتینگ است. متاسفانه در سالیان گذشته به رغم اینکه بازاریابی پزشکی به یکی از پروتکل‌های آموزشی دانشجویان رشته پزشکی تبدیل شده، به محافل آکادمیک ما درباره این موضوع هیچ آموزشی داده نشده است. ما از فضای سنتی بیمارستان‌دار در حال فاصله گرفتن هستیم و اگر می‌خواهیم به صورت موفق‌تر در حوزه گردشگری سلامت عمل کنیم باید سریعتر برای این تغییرات برنامهریزی کنیم. نقطه عزیمت این نوع برنامهریزی از نظر من، بیمارستان‌ها هستند که باید برنامه استراتژیک داشته باشند. این حوزه بسیار مهم است و از بیمارستان‌ها استدعا دارم وارد این حوزه شوند.
جالب است بدانید تا سال ۲۰۱۵ امارات متحده عربی ۲۵۰ هزار گردشگر سلامت داشته اما همین کشور برنامهریزی کرده که تا سال ۲۰۲۰ تعداد گردشگران سلامت را به ۵۰۰ هزار نفر برساند و از ان طرف بهره‌بری اقتصادی آن را به ۲ برابر برساند. جمهوری آذربایجان دیگر مدعی گردشگری سلامت در منطقه ماست. این کشور برای ۵ سال آینده برنامهریزی کرده است. یعنی تا چشم به هم بزنیم، بازیگران دیگری به حوزه گردشگری سلامت وارد شده‌اند و ما باید با آنها هم رقابت کنیم. رقبای ما در منطقه نایستاده‌اند و ما را نگاه کنند. آنها کار خودشان را می‌کنند و پیش می‌روند. ما نیز باید سریع و به صورت آکادمیک و سازمان‌یافته عمل کنیم. یعنی اگر بیمارستان‌های ما به این نتیجه رسیدند که می‌خواهند در حوزه گردشگری سلامت کار کنند، راهش این است که از روش‌های سنتی فاصله بگیرند و براساس برنامه استراتژیک جلو بروند. این الزام درباره شرکت‌های فعال در حوزه گردشگری سلامت هم مطرح است. براساس آمارها در سال ۲۰۱۶ تقریبا ۱۵۰ هزار نفر با نام گردشگر سلامت وارد کشور شده‌اند که طبق تخمین‌ها این تعداد در سال ۲۰۱۷ به حدود ۳۰۰ هزار نفر رسیده است. جمع‌آوری آمار در حوزه گردشگری سلامت همیشه با آمار و اگرهایی همراه است و در کشور ما نیز وضع کمی وخیم‌تر است. چرا که از سامانه و زیرساخت یکنواخت نداریم و هر نهاد و سازمانی که در این عرصه فعال است آمار و ارقام اختصاصی خودشان را دارند. یکی از کارهایی که اخیرا انجام شده، توافق بر سر ایجاد سامانه‌ای الکترونیک و جامع برای ثبت آمار واحد در حوزه گردشگری سلامت است که عملیات اجرایی آن شروع شده و امیدوایم تا چندماه آینده به بهره‌برداری برسد. درست است که ما در یک سال اخیر توانسته‌ایم تعداد گردشگران سلامت را به دو برابر برسانیم اما واقعیت این است که دلیل اصلی این جذاب بودن ایران به عنوان کشور مقصد برای گردشگری سلامت مسائل اقتصادی بوده و وابستگی اندگی به برنامهریزی هدفمند داشته است.
پرسش‌و‌پاسخ حاضرین در همایش با پنلیست‌ها
دکتر راشکی: همانطور که همه ما می‌دانیم IPD فرصتی برای حضور مراکز درمانی در حوزه گردشگری سلامت است اما اشکالاتی هم وجود دارد. ببینید بیمارستان‌داری در کشور ما بسیار سخت است و مدیران بیمارستان‌ها هم آنقدر برای سرپا نگه‌داشتن مراکزشان مشغله دارند که از دیگر امور خود باز می‌مانند. حالا اگر مدیر بیمارستانی بخواهد به توسعه گردشگری سلامت و پذیرش گردشگر ورود کند، طبیعتا در مقایسه با زمانی که کار را به تیمی متخصص و حرفه‌ای واگذار کند، شانس موفقیت چندانی نخواهد داشت. زمانی که آیین‌نامه و استاندارد بیماران خارجی ابلاغ شد ما بسیار مایل بودیم به صورت حاکمیتی از مدیران مراکز درمانی بخواهیم که بخش بیماران خارجی خود را به گروه‌های تخصصی واگذار کنند که امکان‌پذیر نشد. نمونه موفق این سیاست هم بیمارستان مصطفی خمینی است. تا پیش از اینکه ما در قالب تیمی تخصصی ورود کنیم، بیمارستان مصطفی خمینی نیمه ورشکسته بود که هیچ تصوری از پذیرش بیمار خارجی نداشت. من فکر می‌کنم اگر بیمارستان‌ها به این سمت بروند که بخش IPD خود را به گروه‌های تخصصی فعال در حوزه گردشگری سلامت واگذار کنند، علاوه بر اینکه در کیفیت ارائه خدمت اثرگذار خواهد بود، درآمدزایی بیشتری خواهند داشت.
نماینده بیمارستان سینای مشهد: واقعیت این است که دلالان و واسطه‌ها از تمام مراکز درمانی جلوتر هستند و هر مرکزی هم اراده کند دلالان را از دور خارج کند، شانس موفقیت چندانی نخواهد داشت. از طرفی هم می‌دانیم که کیفیت ارائه خدمات توسط دلالان بسیار پایین است. سوال این است که سازمان نظام پزشکی و مجموعه حاکمیتی چه برنامه‌ای برای کوتاه کردن دست دلالان از گردشگری سلامت کشور دارند؟
دکتر جهانگیری: یکی از نیازهای ما در بخش گردشگری سلامت آماده‌سازی زیرساخت‌هاست. هم‌اکنون یکی از اقداماتی که انجام شده این است که ما با اعطای استاندارهای IPD، بیمارستان‌های صلاحیت‌دار در مشخص کردهایم. درست است در اجرا هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله داریم و به خصوص در نظارت‌ها کاستی‌هایی وجود دارد اما اهتمام وزارت بهداشت بر این است که نظارت‌ها را جدی‌تر پیگری کند. بهرحال بسترها برای فعالیت بیمارستان‌های دارای استاندارد فراهم شده اما از آن سو نیاز است همه فعالان حوزه گردشگری سلامت کمر همت ببندند تا به خواسته‌های اصلی‌شان دست یابند. اقدام دوم این بوده که شورای راهبری سلامت به آژانس‌های فعال در این حوزه مجوز و صلاحیت‌های لازم را اعطا کرده است. سومین اقدام نیز تاسیس تشکلی تخصصی بوده که خود به خود بر عملکرد اعضا نظارت کند و فعالان حوزه گردشگری سلامت را متحد کند. دومین راهکار این است که مسیرهای ورود گردشگر، دریافت خدمت و بازگشت آنها به کشورشان را در قالب پکیج و مجموعه‌ای جامع ارائه کنیم. به طور قطع ما اگر مسیرهای مطمئن را طراحی کنیم و فعالان و بیماران را به درستی هدایت کنیم و بیماران را به مراکز و سفارت‌خانه‌ها و… متصل کنیم، و در کنار آن بازاریابی به درستی انجام شود، بسیاری از مشکلاتمان حل می‌شود. اگر این کارها را انجام دهیم یا برنامه‌ها عملیاتی شوند، در آن صورت می‌توان با دلال و واسطه هم برخورد کرد. خواهش من از مدیران بیمارستان‌های خصوصی این است که در حوزه گردشگری سلامت بیش از گذشته اصل برنامهریزی را جدی بگیرند.
جهانگیری: ما بیمارستان‌هایی در کشورمان داریم که در برنامهریزی اولیه‌شان سهم ۱ درصد بیمار خارجی بوده اما امروز این رقم به ۷۰ درصد رسیده و درآمدهای زیادی نصیب این مرکز شده است. بنابراین با برنامهریزی می‌توان کار کرد و گاهی اوقات سرمایه‌گذاری حتی بر روی یک خدمت هم کارگر خواهد افتاد. بنابراین بیمارستان‌ها و دیگر اجزای اکوسیستم گردشگری سلامت باید به سیستم‌ها اعتماد کنند و کنار یکدیگر و به صورت کاملا متحد زیر سقف تشکلی به نام انجمن گردشگری سلامت کار کنند تا به اهداف مورد نظرمان دست یابیم.
برنامهریزی یعنی اینکه به کاری که انجام می‌دهیم اهتمام داشته باشیم. در سال ۲۰۱۷ درآمدزایی گردشگری حدود ۲ هزار میلیارد دلار برآورد شده که از این مقدار ۲۵ درصد معادل ۵۰۰ میلیارد دلار سهم گردشگری سلامت بوده است. جالب این است که سهم ایران از این ارزش‌افزوده حتی از یک درصد هم کمتر است. این سهم یک درصدی با اندازه اقتصاد، جمعیت، وسعت سرزمینی و ظرفیتهای گردشگری کشور متناسب است وگرنه منابع، فرصت‌ها، وضعیت استراتژیک، مهارت و دانش ما بیشتر از یک درصد است. ما به سهم عادی خودمان بخواهیم دست یابیم، ۵ میلیارد دلار دور از دسترس نخواهد بود. حتی سه درصد و ۵ درصد هم قابل دسترسی است. بنابراین باید روی این بازار سرمایه‌گذاری کرد و براساس آن کار کرد. ما بیمارستان‌هایی در کشورمان داریم که در برنامهریزی اولیه‌شان سهم ۱ درصد بیمار خارجی بوده اما امروز این رقم به ۷۰ درصد رسیده و درآمدهای زیادی نصیب این مرکز شده است. بنابراین با برنامهریزی می‌توان کار کرد و گاهی اوقات سرمایه‌گذاری حتی بر روی یک خدمت هم کارگر خواهد افتاد. بنابراین بیمارستان‌ها و دیگر اجزای اکوسیستم گردشگری سلامت باید به سیستم‌ها اعتماد کنند و کنار یکدیگر و به صورت کاملا متحد زیر سقف تشکلی به نام انجمن گردشگری سلامت کار کنند تا به اهداف مورد نظرمان دست یابیم. گفته می‌شود قدرت یک زنجیر به ضعیف‌ترین حلقه آن است و نه لزوما به قوی‌ترین آن. زنجیر از جایی پاره می‌شود که حلقه ضعیف قرار دارد. ما حق نداریم فکر کنیم چون قوی هستیم، پس زنجیر هم قوی است. بنابراین اول باید به یاری حلقه ضعیف‌تر شتافت و آن را تقویت کرد و بعد با همکاری جمعی به سوی اهدافمان حرکت کنیم. کاری که انجمن گردشگری سلامت انجام می‌دهد نیز همین است. تعهد انجمن حفظ تعادل و توازن حلقه‌های زنجیر گردشگری سلامت است. بنابراین ما کنار همه فعالان و بازیگران گردشگری سلامت می‌مانیم و اول از همه هوای ضعیف‌ترین‌ها را خواهیم داشت تا قوی شوند و به سطح بقیه برسند. درست مانند پدر یک خانواده که هدف اولیه‌اش حمایت از فرزند ضعیف‌تر است.
دکتر قیطاقی، بیمارستان آریا مشهد: پرسش از این شد که مهمترین چالش‌های گردشگری سلامت کشور چیست. گذشته از مسئله آژانس‌ها و دلالان و موضوع نیروی انسانی ماهر و آموزش دیده، به نظر می‌رسد یکی از مهمترین مشکلات بیمارستان‌ها برای حضور پررنگ‌تر در حوزه گردشگری سلامت، موضوع تعرفه‌ها است. در ماه‌های اخیر با تحولات و نوسانات اقتصادی که در کشور رخ داده، مشکلات بیمارستان‌ها بیشتر هم شده است. پزشکان با اینکه دستمزدهای خود را به صورت دلاری دریافت می‌کنند، بیمارستان‌ها اما با افزایش هزینه‌های سرسام‌اوری اداره می‌شوند و ناچارند صورتحساب بیماران را با تعرفه‌هایی محاسبه و صادر کنند که مربوط به ابتدای سال و قبل از نوسانات قیمتی است.
دکتر جهانگیری: در حوزه خدمات بین‌المللی سلامت ما چیزی به نام سقف تعرفه‌ای نداریم و اصطلاحات رقابتی و شناور است اما مستلزم رعایت دو اصل است. اول اینکه مراکز درمانی و بیمارستان‌ها باید در سایت خود پکیج و تعرفه‌شان را اعلام کرده باشند و بیمار هم از این موضوع مطلع باشد و دوم اینکه در قراردادی که با شرکت‌ها و افراد قید می‌کنند، تعرفه‌ها قید شده باشند. در غیر این دو حالت چاره‌ای نیست جز پذیرش تعرفه‌ای که بخش خصوصی در دیگر حوزه‌ها اعمال می‌کند. در بخش دولتی موضوع تعرفه‌ها در هیئت‌امنا و شورای راهبری گردشگری سلامت مطرح شده اما بیمارستان‌ها و کلینکی‌های بخش خصوصی به شرط پایبندی به الزامات دوگانه، تعرفه مورد نظر خود را اعمال کنند. منطقی‌تر این است که بیمارستان‌ها و مراکز درمانی خصوصی تعرفه خود را به گونه‌ای تنظیم کنند که قابل رقابت با تعرفه‌های دیگر کشورهای فعال در حوزه گردشگری سلامت باشد.