گردشگری سلامت از دیروز تا امروز

یادداشتی از نیلوفر اعلمی، MBA گردشگری سلامت و راهنمای ایران‌گردی و جهان‌گردی

پیدایش گردشگری را می‌توان حاصل آغاز روند مدرنیته در جهان برشمرد. انسان مدرن برای ایجاد تمایز بین محیط کار و تفریح به جست‌وجوی محیط‌های گوناگون برآمد و آغازی شد برای شکل‌گیری صنعت گردشگری با زیرساخت سرمایه‌گذاری.

اولین جلوه‌های گردشگری مدرنیته با آغاز سفرهای آموزشی در اروپا، شکل گرفت و مدرنیته علیا، شاهد پیدایش گردشگری دسته‌جمعی به شیوه امروزی بود.

مدرنیته متاخر، گردشگری را به شکل «کار» تعریف کرد و باعث شکل‌گیری گردشگری انبوه به‌عنوان محصولی بسته‌بندی شده و استاندارد شد و بدین صورت گردشگری با تمامی انواع و اشکالش در دنیای مدرن امروز به صنعتی پیشتاز، اقتصادی و پُردرآمد، تبدیل شد.

گردشگری سلامت به‌عنوان بخشی از گردشگری، جایگاهی دیرینه در تاریخ دارد. حدود ۴۰۰۰سال پیش از میلاد، سومریان نخستین مجتمع سلامت را در اطراف چشمه‌های آب گرم ساختند.

اما پیش از آن، یوگا و طب آیورودا در هند (حدود ۵۰۰۰ سال پیش)، شاید نقطه عطفی باشد بر سابقه گردشگری پزشکی در جهان.

رم نیز با ایجاد حمام‌ها و چشمه‌های آب‌گرم علاوه بر یادگیری طب پزشکی برای دانشجویان، به‌عنوان مرکز درمانی برای ثروتمندان، وارد صنعت گردشگری سلامت شد. یونانیان باستان با ساخت مجموعه‌های درمانی و سلامت «آسکلوپیا» که به‌عنوان اولین مراکز سلامت و بهداشت دنیا مشهور است، موفق شدند مردم سراسر دنیا را برای به‌دست آوردن سلامتی و درمان به این کشور جذب کنند. با سقوط تمدن رم، اما آسیا به نخستین مرکز گردشگری سلامت در دنیا تبدیل شد.

دنیای اسلام نیز با ساخت بیمارستان منصوری در قاهره (۱۲۴۸ میلادی) با ظرفیت پذیرش ۸۰۰۰نفر، به ارائه خدمات درمانی و مراقبت‌های پزشکی به خارجی‌ها، پا به این عرصه گذاشت.

در دوران رنسانس (بین قرن‌های ۱۴ تا ۱۷میلادی)، انگلستان و فرانسه و در کل اروپا، طلایه‌دار توریسم سلامت و درمان در دنیا شدند و اما اولین درآمدهای هنگفت از طریق گردشگری سلامت در دنیا در انگلستان و در دوران پسارنسانس، به‌دست آمد.

در ایران بوعلی سینا با دسته‌بندی منابع مختلف سلامت به سه دسته آسایشگاه‌های معنوی، چشمه‌های درمانی و آب‌های گرم، نحوه استفاده و مزایای هردسته را مورد بررسی قرار داد.

با گذشت زمان، مفهوم گردشگری سلامت از این فراتر رفت و شامل مسافرت بیماران به‌ منظور دریافت انواع خدمات پزشکی شد.

طبق تعریف امروز، گردشگری سلامت نوعی از گردشگری است که به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد انجام می‌گیرد و شامل گردشگری پزشکی، درمانی و تندرستی می‌شود.

سهم امروز ما، از چهارمین صنعت سودآور جهان

یکی از عوامل تاثیرگذار برای کاهش وابستگی به درآمدهای ناپایدار نفتی، تولید و صدور کالا یا خدماتی است که به‌طور مستقیم نقش زیادی بر درآمدهای ارزی کشور دارد. یکی از این موارد توجه و ارتقای صنعت نوپای توریسم سلامت (شکل نوین آن) در ایران است. ایران با داشتن رتبه دهم جاذبه‌های تاریخی و باستانی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی در بخش گردشگری، از یک‌سو و داشتن پزشکان نام‌آور ایرانی در اقصی‌نقاط جهان از سوی دیگر، می‌تواند دارای جایگاهی بالاتر از سطح موجود باشد. نگاهی به رتبه ایران در بین کشورهای پیشرو در این صنعت نشان‌دهنده نیاز توجه بیشتر به گردشگری سلامت ایران است.

یکی از نکات حائزاهمیت با توجه به جدول زیر،  بررسی عواملی است که جایگاه ایران را با وجود داشتن رتبه‌ای به مراتب بالاتر از هند و کاستاریکا (در بحث مهم کیفیت خدمات)، در سطحی به مراتب پایین‌تر از این کشورها قرار داده است.

عوامل موثر در گردشگری سلامت

گردشگری سلامت دارای دو بخش درمان و سلامت و خدمات غیردرمانی است و تنها توجه به یک بخش آن، نمی‌تواند گره از مشکلات موجود در این صنعت، باز کند. به علاوه نباید نقش بیمه‌ها، شرکت‌های تسهیلگر و صنعت مارکتینگ را در بهینه‌سازی این صنعت نادیده گرفت.

در عرصه درمان و پزشکی، ایران زبانزد جهانیان است. کتاب «قانون» بوعلی سینا قریب به هفتصد سال در بزرگ‌ترین مراکز علمی اروپا تدریس می‌شد. وجود پزشکان نام‌آور ایرانی در نقاط مختلف جهان، گواهی بر نقطه‌قوت پزشکی ایران است.

از جمله عوامل موثر غیردرمانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. استقبال از فرودگاه تا فرودگاه
2. اخذ ویزا، بیمه درمانی و سایر ملزومات سفر(بلیت و…)
3. مترجم
4. هماهنگی وقت ملاقات
5. محل اقامت همراهان بیمار
6. وجود امکانات لازم برای اموال شخصی بیمار توسط بیمار و همراه
7.  وجود منوی غذای بین‌المللی و مطابق با سلیقه بیمار

در واقع چرخه صحیح گردشگری سلامت از لحظه تماس بیمار با مرکز درمانی کشور مقصد، تا لحظه بازگشت بیمار به کشور خود و حتی ارتباطات پس از بازگشت به مبدا است.

در کل می‌توانیم با بررسی نقاط‌ضعف و تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها، جایگاهی به مراتب بالاتر در عرصه رقابت جهانی صنعت توریسم سلامت، به‌دست آوریم.