چالش‌های رگولاتوری حوزه سلامت
در پنلی با حضور محمد شکوهی‌یکتا، دیتا ساینتیست در مایکروسافت و پژوهشگر حوزه سلامت دیجیتال، مهدی یوسف‌زاده مدیر طرح ملی سلامت الکترونیک شورای فناوری اطلاعات کشور، شاهین اکبریان‌طبری بنیان‌گذار چارگون و رضا جمیلی بنیان‌گذار مدتورپرس برگزار شد
رضا جمیلی
موفقیت سلامت دیجیتال بسیار کوچک باقی‌مانده است
در ابتدای پنل، رضا جمیلی، ضمن اشاره به چالش‌های پیش‌روی نوآوری در حوزه سلامت گفت: سال‌های گذشته پیش‌بینی می‌کردیم که چون حوزه سلامت در مقایسه با دیگر حوزه‌های زیست‌بوم اقتصاد نوآوری ایران بازار بزرگی دارد، پس اتفاق‌های بزرگی در این حوزه رقم خواهد خورد. این گفتمان‌سازی باعث شد که کسب‌وکارهای نوآور بسیاری در قالب استارتاپ یا شرکت‌های بزرگ‌تر به این صنعت وارد شوند. اما الآن که این حوزه را با حوزه‌هایی مثل حمل‌ونقل یا غذا یا خرده‌فروشی مقایسه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که حوزه سلامت نتوانست تحول دیجیتالی موردنظر را در خود ایجاد کند. موفقیت این حوزه نسبت به بازار بزرگ آن و نفوذ مسئله سلامت در زندگی ما، بسیار کوچک ماند.
جمیلی در ادامه اظهار داشت: در این سال‌ها وقتی این موضوع را آسیب‌شناسی می‌کردیم، متوجه می‌شدیم که مشکل سرمایه‌گذاری یا نیروی کار نبوده است. یکی از موانع بر سر موفقیت این حوزه، بحث تنظیم‌گری سلامت دیجیتال است. به‌همین علت می‌خواهیم در این پنل به الزامات رگولاتوری حوزه سلامت نوآورانه و تأثیرات منفی آن بر پیشرفت و توسعه این حوزه بپردازیم.
محمد شکوهی‌یکتا
ازنظر سخت‌افزاری از دنیا عقبیم
شکوهی یکتا در پاسخ به سؤال مدیر پنل در مورد مسیر و روندهای سلامت دیجیتال در دنیا گفت: در تمام دنیا مشکلاتی در مسیر حرکت به سمت تحولات دیجیتالی در حوزه سلامت وجود دارد. اما این موضوع در حال پیش‌روی است و مزیت‌های بسیاری دارد. برای مثال بحث مانیتورینگ بیمار باعث می‌شود رفت‌وآمد بیمار کمتر شود و بیمار به متخصصان بیشتری دسترسی داشته باشد. بحث یادگیری ماشین و هوش مصنوعی هم در این حوزه دقت را تا حد زیادی بالا می‌برد.
شکوهی یکتا افزود: روندهای این حوزه در دنیا ریموت مانیتورینگ، فناوری ۵جی در دستگاه‌های پزشکی برای جراحی از راه دور، دستگاه‌های وربل (wearable device) و اینترنت اشیا پزشکی (Internet of Medical Things) هستند. من فکر می‌کنم در حوزه هوش مصنوعی و علم کامپیوتر نیاز مبرمی به فناوری سخت‌افزاری نداریم. به همین علت در این مورد ایران می‌تواند نزدیک به علم حرکت کند. درزمینهٔ تولید علم، ایران از دانشگاه‌های آمریکایی فاصله زیادی ندارد. اما درزمینهٔ سخت‌افزاری عقب هستیم. برای مثال wearable deviceها در کشورهای دیگر در دسترس عموم هستند اما در ایران دسترسی به آن‌ها کمتر است.
مهدی یوسف‌زاده
چالش این حوزه تعارض منافع است
یوسف زاده در پاسخ به سواد مدیر پنل در مورد چالش‌های رگولاتوری سلامت دیجیتال در کشور توضیح داد: اگر بخواهیم چالش‌های بخش سلامت دیجیتال را پشت سربگذاریم و به برآورد خوبی برسیم، نیازمند یک رگولاتور قدرتمند هستیم. چالش بسیار بزرگی در بخش رگولاتوری ما وجود دارد. در ابتدا باید اشاره کنم که بخش عمده رگولاتوری این حوزه در دست وزارت بهداشت است و همین موضوع یک چالش محسوب می‌شود؛ اما وزارت بهداشت حوزه سلامت دیجیتال را درک کرده است. از سال ۱۳۸۳ برنامه‌هایی را در حوزه سلامت الکترونیک شروع کردند و بعدازآن اتفاقات مختلفی افتاد. درجایی که خلأ قانونی وجود داشت، طی چند مرحله و برنامه، قانون‌گذاری کردیم. اما متأسفانه این قانون‌نویسی‌ها پیگیری نشد و برنامه‌های بعدی تکرار برنامه‌های قبلی بود.
مدیر طرح ملی سلامت الکترونیک شورای فناوری اطلاعات کشور ادامه داد: از یک‌زمانی به وزارت بهداشت فشار وارد شد تا این سیستم را به‌عنوان ریل‌گذاری بخش سلامت الکترونیک راه‌اندازی کند. وزارت بهداشت تا قبل از سال ۱۳۹۹، سه بار این سیستم را افتتاح کرد. در سال ۱۳۹۶ به شکل داخلی و آخرین بار در سال ۱۳۹۸ به شکل سراسری به دستور رییس‌جمهور وقت، وزارت بهداشت این سیستم نظام سلامت الکترونیک را به بهره‌برداری رساند.
او اضافه کرد: در ابتدای سال ۱۳۹۹ مردم هنوز سرویسی دریافت نمی‌کردند. ظاهراً چیزی که وزارت بهداشت در نظر داشت، یک اتوماسیون در داخل شبکه بهداشت و درمان خودش بود و این را پایان کار قلمداد می‌کرد. به‌این‌ترتیب آن اکوسیستم کامل که قسمت عمده آن استارتاپ‌ها هستند، نه‌تنها شکل نگرفت بلکه با همان فعالیت‌های اندک هم از سمت وزارت بهداشت برخورد می‌شد. این مشکل کماکان پابرجاست.
از سال ۱۳۹۹، ۲۳ پروژه مهم دولت الکترونیک بر عهده شورا بود و رییس‌جمهور دستور دادند که بحث نظام سلامت با اولویت دنبال شود. گزارش اولیه‌ای که آماده شد نشان داد که وزارت بهداشت ۱۰ تا ۱۵ درصد پیشرفت در این موضوع داشته است و امکان بهره برداری سراسری از نظامی که ایجاد کرده بود، وجود نداشت.
یوسف زاده تصریح کرد: قسمتی از موضوع که از آن به‌عنوان چالش یاد می‌کنیم، بحث تعارض منافع است. در نظام سلامت ما، وزارت بهداشت فروشنده خدمت است. وقتی فروشنده خدمت باشید، علاقه کمی به ایجاد شفافیت در حوزه سلامت الکترونیک دارید. چون سلامت الکترونیم یکی از پایه‌های ایجاد شفافیت در بخش سلامت است. از طرف دیگر بیمه نقش خریدار خدمت را دارد. بیمه ترجیح می‌دهد این شفافیت وجود داشته باشد. چون منافعی در پی این شفافیت خواهد داشت؛ بنابراین بیمه‌ها از سه سال قبل آمادگی داشتند و کار کردن روی اجزای این سیستم را آغاز کرده بودند.
کرونا به وجود اینکه تمام دنیا را با مشکلات جدی مواجه کرد اما باعث سلامت الکترونیک تا حدی پیشرفت کند. در زمان کرونا سیستم مجبور بود اقداماتی را در خود بپذیرد که منجر به کاهش مراجعه در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی شود. از طرفی این سیستم نظام مشاوره را هم تا حدی در این دوران پذیرفت، چیزی که وزارت بهداشت حدود ده سال با آن مقابله می‌کرد.
رگولاتوری در امریکا سفت‌وسخت است، اما مانع نیست
شکوهی یکتا در مورد رگولاتوری حوزه سلامت دیجیتال در امریکا توضیح داد: وابستگی بخش خصوصی و دولتی در این حوزه در امریکا خیلی کم است؛ یعنی فناوری در حوزه سلامت در امریکا توسط بخش خصوصی بدون هیچ وابستگی به دولت پیش می‌رود. البته قطعاً فاندهای تحقیقاتی از دولت دریافت می‌کنند. ولی سیستم سلامت دولتی در امریکا جز ضعیف‌ترین سیستم‌های سلامت است و سیستم سلامت خصوصی جز قوی‌ترین سیستم‌هاست. لازمه تمام این مسائل نحوه تنظیم گری درست است.
در تمام این سیستم مبنا بر صداقت است. اگر مورد نقضی پیدا شود برخورد سختی خواهد شد؛ یعنی تنظیم‌گری‌های سخت هستند اما به این معنی نیست که برای هر استارتاپی ریز مسائل هم تنظیم و بررسی شود. قوانین بسیار سخت هستند و به شکلی تنظیم‌شده‌اند که اهمیت جان آدم‌ها را به‌خوبی منعکس می‌کنند اما باوجوداین مانع کسب‌وکارها و نوآوری نمی‌شوند.
برای مثال ما بر یک فناوری کار می‌کردیم که از روی نوار قلب می‌توانست پیش‌بینی کند که چه زمانی افراد دچار سکته قلب می‌شوند. دقت این مدل خیلی بالابود اما دقت مدل‌های یادگیری ماشین هیچ‌وقت صد درصد نیست و مدل ما هم دو درصد خطا داشت. به خاطر همین دو درصد خطا، روش سیگنال دادن را تغییر دادیم و به‌جای ارسال اطلاعات به شخص، اطلاعات را برای دکتر یا خانواده فرد ارسال می‌شود. تنها با این کار می توانیستم FTA دریافت کنیم.
بنابراین بخش خصوصی علم و فناوری را به جلو می‌راند و دولت بر آن نظارت کامل دارد و قبل از اینکه آن فناوری وارد بازار شود و در دسترس عموم قرار بگیرد بر آن نظارت می‌کند.
تفکیک‌ناپذیری بخش خصوصی و دولتی در نظام سلامت ایران
یوسف زاده ضمن اشاره به این موضوع که در نظام سلامت هرکدام از اجزا ممکن است رگولاتور باشند، تشریح کرد: برای مثال در حوزه درمان، وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی رگولاتور هستند. در حوزه دارو، سازمان غذا و دارو رگولاتور است. در مورد بیمه‌ها، شورای عالی بیمه تصمیم‌گیرنده است. رگولاتور کامل کسی است که تمام این اجزا در آن حضورداشته باشند و آن را به‌عنوان یک کارگروه تنظیم مقررات در حوزه سلامت الکترونیک تعریف می‌کنیم. چیزی که جنبه قانونی اما تا به امروز اتفاق نیفتاده است. یکی از چالش‌های ما هم همین است.
یوسف زاده افزود: در نظام سلامت کشور ما نمی‌توان بخش خصوصی و دولتی را از هم تفکیک کرد. زمانی که به وزارت بهداشت مراجعه می‌کنید و با معاون وزارت بهداشت صحبت می‌کنید نمی‌توانید تشخیص داد که دارید با معاونت یک سیاست‌گذار حوزه سلامت صحبت می‌کنید یا با یک بیزینس من در آن حوزه. چون برای مثال رییس سازمان غذا و دارو می‌تواند همزمان تولیدکننده و واردکننده دارو هم باشد و در اجزای مختلف این سیستم ذی‌نفع باشد. این چالش بزرگی است. پس یک‌قسمتی از این نظام سلامت، تمایل به رشد این سیستم نداشته است.
حدود ۱۵ سال که مدیران فناوری اطلاعات در وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی، پزشک هستند. یکی از دلایلی که وزارت بهداشت در یک سیستم عقب ماند و بعد خود را کنار کشید، این بود که مدل غلطی را در پیش‌گرفته بود. برای مثال برای اتصال اجزا به هم دیگر به‌جای API از استیکی استفاده کرده بود که توسعه را خیلی سخت می‌کرد. یا نظام پزشکی در اجرای امضای دیجیتال یک مدل نشدنی استفاده کرده بود و ابزارهایی را بکار برده بود که استفاده از آن‌ها در کشور امکان‌پذیر نبود.
چاقو دسته خود را نمی‌برد
شاهین طبری در مورد تعارض منافع در نظام سلامت گفت: وقتی وزیر بهداشت سابق، قبل از وزارت داروخانه داشته امکان ندارد با داروخانه زنجیره‌ای در کشور موافقت کند. چاقو دسته خود را نمی‌برد. به نظر من اصل داستان، تضاد منافع است. اولین مشکل ما این است که پزشکان را به سمت مدیران حوزه سلامت منصوب کرده‌ایم. این مدیران به پیشگیری اهمیت نمی‌دهند و به فکر درمان هستند. برای تجهیزات درمان هزینه زیادی می‌کنند؛ اما برای پیشگیری هزینه‌ای نمی‌شود. چون درآمد پزشک از بیماری است. منافع افراد تصمیم‌گیرنده در این حوزه در بیماری است. این افراد حدود ۱۵ درصد از تولید ناخالص ملی ما را هزینه می‌کنند و سلامتی ما برای آن اهمیت ندارد. به هر جای این سیستم نگاه کنید، تضاد منافع را می‌بینید و باز کردن این کلاف کار بسیار دشواری شده است.
طبری در مورد چگونگی فائق آمدن بر چالش‌ها تاکید کرد: به نظر من در وهله اول پزشکان باید از مدیریت حوزه سلامت کنار بروند، چون تضاد منافع دارند. در وهله بعد فکر می‌کنم که سرمایه‌گذاری باید روی پیشگیری انجام شود.
او در ادامه در مورد رفتارهای رگولاتوری تصریح کرد: اگر در مواردی رگولاتور کوتاه آمده، به خاطر بلوغش نیست. پذیرش مسائلی چون نسخه الکترونیک به خاطر به بلوغ رسیدن رگولاتور نیست و صرفاً از فرط بی‌پولی است. به خاطر هزینه‌های تلنبار شده و بدهی‌های بیمه مجبور شده که کارهای کوچکی انجام دهد.