گردشگری پزشکی نباید صرفا بیماری‌گرا باشد
یادداشتی از حمید ضرغام بنیان‌گذار رشته مدیریت جهانگردی در ایران
در دوران کنونی اقتصاد و صنایع بسیاری از کشورها وابسته به گردشگری و متکی به نظمی است که توانایی هدایت جریانهای جهانی را دارا است. گردشگری فرهنگی، زیرمجموعه گردشگری است و به مظاهر فرهنگی و شیوه زندگی مردم مانند هنر، معماری، سنن، جشنوارهها و ارزشهای اجتماعی آن‌ها مربوط می‌شود. از طریق گردشگری، امکان تعامل انسانها و به تبع آن همبستگی فرهنگها با هم و مآلاً کمک به ایجاد انسجام در میان ساکنان جهان فراهم می‌شود. با توجه به اینکه فرهنگ و میراث دو عامل مهم در جذب گردشگر هستند، رشد و توسعه آن‌ها به عنوان یک منبع برای توسعه و بهبود اقتصاد یک ضرورت غیرقابل اجتناب است.
وابستگی دوطرفهای که بین گردشگری و میراث فرهنگی وجود دارد، روز به روز مشهودتر میگردد. در حالیکه میراث فرهنگی مبنایی را برای رشد گردشگری به وجود میآورد، گردشگری نیز قدرت دارد تا سرمایه لازم برای حفاظت از میراث فراهم سازد. گردشگری، بدون مدیریت پایدار، پتانسیل خود را برای رشد از دست میدهد. زیرا آسیب به فرهنگ محلی بسیار سریع و اغلب غیرقابل ترمیم است. قطعا توجه دارید که فرهنگهای محلی، در زمره منابع تجدیدناپذیرند.
اندیشمندان گردشگری با توجه به مسائل مدیریتی، گردشگران را در گروههایی دسته‌بندی می‌کنند که پاسخ به خواستها و نیازهای آنان به شیوه‌ای مشابه و شرایطی خاص میسر است. چنین حرکتی برای برآوردن نیازهای بازدیدکنندگان و اطمینان از اهداف حفاظت میراث لازم است. استدلال می‌شود که تمرکز بر روی بازدیدکنندگان و دسته‌بندی آن‌ها به توضیح اینکه چرا مردم برای انجام فعالیتی ویژه به مقصد خاصی جذب میشوند کمک میکند. به طور کلی سه مبنا برای دسته‌بندی گردشگران وجود دارد: جمعیت شناختی، اجتماعی-اقتصادی و روانشناسی-فرهنگی. در این دسته‌بندی، انواع مختلفی از گردشگری به حوزه سلامت انسان مربوط می‌شود که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از «گردشگری سلامت»، «گردشگری پزشکی» و «گردشگری صحت». در هر صورت، یکی از مهم‌ترین اهداف گردشگری، درمان آلام و بازسازی توان و درک لذت حیات است.
عرضه‌کنندگان گردشگری پزشکی اما “بیماری‌گرا” هستند و به گردشگرانی خدمت ارائه می‌دهند که در درجه اول برای درمان یک بیماری خاص سفر می‌کنند. خدماتی که در گردشگری پزشکی ارائه می‌شود مربوط به رویه‌های درمانی و خدمات تشخیصی پیشرفته است. هرچند مهم‌ترین هدف گردشگری پزشکی، نتیجه مطلوب درمان است. اما گردشگری پزشکی سایر جنبه‌های گردشگری از جمله آشنایی با یک فرهنگ متفاوت و لذت از فعالیت‌های تفریحی و خرید را نیز تجربه می‌کنند. این تجربه اثرگذاری و اثرپذیری فرهنگی را در پی دارد. یکی از تفاوتهای گردشگری پزشکی با گردشگری انبوه آن است که اثرات فرهنگی گردشگران پزشکی نه تنها مخرب نیست بلکه از جنبه‌های مختلف سازنده نیز هست. زیرا در اینجا گردشگر نیازمند توجه ویژه است و ایرانیان هم اساسا غریبه نوازند و با اتکای به فرهنگ «چو افتادهای دست افتاده گیر» بیش از دیگر گردشگران پذیرای اینانند. بنابراین گردشگران پزشکی (درصورتی که به‌درستی مدیریت شوند) هم‌ارز آورند و هم انتقال دهنده نیک‌اندیشی و مهر ایرانیان به دیگر ملل. یعنی مبلغانی کارآمد برای جلب دیگران به این مقصد گردشگری به‌شمار میروند.
همکاری منطقهای کشورهای ایران، پاکستان و ترکیه اگرچه در آغاز رنگ اقتصادی داشت اما با پیشرفت زمان و تغییرات سیاسی منطقه، اشکال گستردهتر و شمولی فراتر از روابط صرف اقتصادی به‌خود گرفته است. به‌طوری که ارزشهای خاص فرهنگی مجموعه کشورهای اکو میتواند تعیین کند که آیا نگرانی در مورد سلامت فردی و مسائل مربوط به محیط زیست قادر است افراد را به مشارکت در رفتارهای سازگار، هم‌سو سازد؟ آنچه از نتیجه مطالعات گوناگون در این زمینه حاصل می‌شود پاسخی مثبت است. یافتههای تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان میدهد که نگرانیهای فردی به شدت با انگیزه عمل در کشورهایی که ارزشهای فردی را پشتیبانی می‌کنند، مرتبط است. این رفتارها میتوانند به هنجارهای اجتماعی و انگیزههای قوی تعامل مردم این کشورها بدل شوند. معنی این تعاملات آن نیست که مردم برخی کشورهای منطقه توجهی بیشتر یا کمتر به مسایل سلامت فردی و عمومی و اقدامات زیستمحیطی دارند. لیکن رویکردهای آن‌ها متفاوتند. برگزاری نشستهایی از قبیل نمایشگاه کنفرانس اکو میتواند به تغییر اعتقادات، نگرشها و نگرانیهای مردم در مورد مسائل اجتماعی که یکی از پرطرفدارترین راهها برای تغییر رفتار است، منجر شود. موضوع حائز اهمیت آن است که دانشمندان، سیاستگذاران و فعالان باید بدانند فرهنگ، چگونه پیش نیازهای روانشناختی عمل را برای شکلگیری سیاستها و مداخلات حل مسائل مهم اجتماعی شکل میدهد. آنان باید از اشتراکات فرهنگی و تاریخی مردم منطقه برای گسترش همبستگی، تقویت روابط فرهنگی کشورهای منطقه و تقابل با ناعدالتیهای اقتصادی، افراطگرایی و باجخواهی ابرقدرتها بهره گیرند.