ظرفیت بالای طب فیزیکی در توسعه صنعت گردشگری تندرستی

گفت‌وگو با دکتر کامران آزما، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و استاد دانشگاه

از دو سال پیش به‌خاطر تغییراتی که در اقتصاد سلامت رخ داده است به‌ویژه اتفاقات ارزی، این امکان به‌وجود آمده که کشور ما از لحاظ درمانی با کشورهایی که دوره‌ای رقیب سنتی ما بودند، مثل هند، ترکیه و حتی امارات رقابت کند. از یک طرف، نوسانات ارزی چالشی که به‌وجود آورد این است که هزینه‌های زیرساختی درمان را به‌خصوص در بحث واردات دستگاه‌های پیشرفته و به‌روز به‌شدت بالا برد و به‌شکلی منابع و مصارف مراکز درمانی را به‌هم زد. یعنی هزینه‌های بیمارستان‌ها به‌شدت بالا رفت. از آن طرف، وزارت بهداشت با توجه به شرایط کشور، بر سر تعرفه‌ها مقاومت دارد و به نسبت تورم تعرفه‌ بخش درمان افزایش نیافت. برخی بیمارستان‌ها و فعالان بخش سلامت از این شرایط استفاده کردند و بخش توریسم‌درمانی را تقویت کردند. به‌عنوان مثال، یک جراحی که خارج از کشور هزینه هشت‌هزار دلاری داشت در ایران همان جراحی را می‌توان با هزار دلار انجام داد. ما به نوبه خود در رسانه دریافتیم که فضای تازه شکل گرفته نیاز به رسانه دارد که هم صدای بخش‌های مختلف باشد و هم روی بخش‌هایی که ظرفیت بالایی دارند کار رسانه‌ای بیشتری انجام دهد و امکان گفت‌‌وگو در بخش‌های مختلف به‌وجود آید.

این بخش‌ها شامل شرکت‌های تسهیلگر گردشگری سلامت هستند که امکان جذب بیمار خارجی را فراهم می‌کنند. در بین آ‌ن‌ها بازیگرانی جدید به اسم استارت‌آپ‌های حوزه سلامت وجود دارد. جوانانی که به حوزه دیجیتال مسلط هستند و می‌توانند با دیجیتال‌مارکتینگ در حوزه سلامت ایران بیمار را از کشورهای دیگر بسیار راحت‌تر از قبل جذب کنند. «مدتورپرس» رسانه‌ای است که می‌خواهد صدای بازیگران مختلف این فضا را بشنود. یک بخش از کار ما در مدتورپرس پرداختن به این است که اصولا گردشگری سلامت ایران چه پیش‌نیازهایی دارد و روی چه حوزه‌های درمانی می‌توانیم تمرکز، سرمایه‌گذاری و برندینگ کنیم و اینکه تفاوت ارائه خدمات درمان  برای بیمار ایرانی و خارجی را چگونه لحاظ کنیم. اما یکی از بخش‌های کمترپرداخته‌شده در گردشگری سلامت پزشکانی هستند که خود یک برند شخصی قدرتمند و شناخته‌شده دارند. پزشکانی که بسیاری از بیماران خارجی به امید درمان توسط آن‌ها راهی ایران می‌شوند. دکتر کامران آزما یکی از این پزشکان است. طبیبی که تخصصش طب فیزیکی و توانبخشی است و سالانه تعداد قابل توجهی بیمار خارجی را که مشکلات حرکتی و دردهای ستون فقرات دارند را درمان می‌کند. با دکتر آزما در ساختمان مدیکو درباره ظرفیت‌های طب فیزیکی ایران برای جذب مدیکال توریست‌ها از جمله گردشگران سلامت کشورهای همسایه صحبت کرده‌ایم.

برای نتیجه گرفتن از پروسه درمان، بهتر است با توجه به نوع بیماری، متخصصان مختلف در مورد آن نظر بدهند و برای حصول نتیجه‌ خوب، کار تیمی خوب انجام شود و طب فیزیکی و توانبخشی سردمدار نگاه چند تخصصی به مقوله بیماری‌ها است.

آقای دکتر آزما یک بیوگرافی از خودتان برای مخاطبان مدتورپرس بگویید.

من متخصص طب فیزیکی و توان‌بخشی هستم. فارغ‌التحصیل پزشک عمومی در سال ۱۳۷۱ از دانشگاه شیراز . پس از گذراندن دوره طرح، به‌دلیل علاقه‌ای که به رشته طب فیزیکی داشتم این رشته را ادامه دادم، آن‌ سال‌ها  فقط دانشگاه شیراز این رشته تخصصی را داشت. طب فیزیکی ارتباط مستقیم با حرکات فیزیکی و مکانیک بدن دارد. با توجه به اینکه به آمار و ریاضی و فیزیک علاقه‌مند بودم به این رشته سوق پیدا کردم. از طرفی، هم رشته جدیدی بود و فرصت بیشتری برای انجام تحقیقات داشت و ارائه خدمات به بیماران هم در آن وسعت بیشتری دارد. کما اینکه امروزه هم دانش‌آموخته‌گان رشته پزشکی آشنایی چندانی با این رشته ندارند. برای افرادی که مبتکر و علاقه‌مند هستند فضای کار و آموزش در این رشته بسیار وسیع است. در چند سال اخیر به‌ویژه بیست‌سال گذشته این رشته، هم از لحاظ وسعت و فیلدهایی که پوشش‌ می‌دهد و هم از نظر مراکزی که این رشته را آموزش می‌دهند و دستیار تخصصی تربیت می‌کنند، رشد خوبی در کشور داشته است. طب فیزیک توان‌بخشی، ترکیبی از سه شاخه است؛ طب فیزیکی، توان‌بخشی و الکترودیاگنوز.

اخبار اکوسیستم گردشگری سلامت را در تلگرام مدتورپرس دنبال کنید

منظور از طب فیزیکی این است، بتوانیم فردی را که مبتلا به مشکلات فیزیکی، عملکردی و حرکتی شده را درمان کنیم. یعنی همه فرآیند‌هایی که منجر به حفظ، بهبود و برگشت عملکرد حرکتی و فیزیکی فردی که  به‌دلیل بیماری، تصادف یا حادثه‌ای از دست داده، می‌شود را به حالت اولیه برگردانیم. درواقع، نگاه اولیه نگاه کل‌نگرانه‌ به بیمار است. در وهله اول، کیفیت زندگی بیمار و برگشت استقلال بیمار را در نظر می‌گیرد. این مواردی که گفته شد در حیطه طب فیزیکی و توان‌بخشی است. آن چیزی که ما به‌عنوان «فیزیکال مدیسین» در نظر می‌گیریم، استفاده از ابزارها، روش‌ها و به‌اصلاح مدالیت‌های فیزیکی برای رسیدن به اهدافی که ذکر شد، است. منظور از ابزار و مدالیته‌های فیزیکی، استفاده از انواع انرژی‌هایی مانند صوت، حرارت، نور، الکتریسته، امواج الکترومغناطیسی و انرژی‌های مکانیکی است که در طبیعت وجود دارند. این انرژی‌ها با استفاده از ابزارهایی که در اختیار داریم به‌منظور رسیدن به یک هدف درمانی استفاده می شوند. درمان‌های دیگری هم وجود دارند که بدون ابزار و با دست پزشک معالج انجام می‌شوند این نوع درمان تحت‌عنوان درمان دستی شناخته شده‌است.

وضعیت رشته‌ای که توصیف کردید در دانشگاه و بخش نظام درمانی به چه صورت است، چون در سال‌های اخیر طب ایرانی را بیشتر با جراحی‌هایش می‌شناسند، جراحانی که در حوزه‌های مختلف پزشکی زبردست هستند. آیا طب فیزیکی شاخه جدیدی از طب است و اینکه رویکرد دنیا به این شاخه پزشکی چگونه است؟

اگر بخواهم مختصر به تاریخچه این رشته طب بپردازم چه در ایران و چه در جهان، رشد و پیشرفت عمده طب فیزیکی و توان‌بخشی به‌دنبال جنگ‌ها رخ داده است. در جهان هم بعد از جنگ جهانی دوم افراد بسیاری به‌علت جنگ صدمه و آسیب دیده بودند که باید به زندگی قبلی و سالم خود باز‌می‌گشتند. پس‌از آنکه این رشته توسعه پیدا کرد، رویکرد به سمت درمان‌های کم‌هزینه‌تر و ساده‌تر و استفاده از ابزارهای مختلف درمانی تغییر کرد. یعنی یک فرد بیمار زمانی‌که به پزشک مراجعه کرده و بیماری‌اش تشخیص داده می‌شود، نباید تصور کند که ابزارهای درمانی صرفا محدود به یکسری از انواع داروها یا جراحی است. در فاصله میان جراحی و جراحی نکردن، روش‌های مختلف درمان گنجانده می‌شود که طب فیزیکی به این درمان‌ها توجه می‌کند. به‌واقع ابزارهای درمانی متعددی در اختیار متخصصان طب فیزیکی است که می‌توانند درمان را با آن‌ها انجام دهند.

درحال حاضر ظرفیت بالا و به‌روز بودن اقدامات و خدمات طب فیزیکی و توانبخشی در ایران می‌طلبد که شرکت‌های تسهیل‌گر در زمینه گردشگری پزشکی و سلامت به همراه رسانه‌های فعال در این زمینه درخصوص برندینگ و شناساندن طب فیزیکی همراهی و همدلی مناسبی با متخصصین و مراکز درمانی مرتبط داشته باشند.

طب فیزیکی توان‌بخشی در ایران چه وضعیتی دارد؟

در بیست سال گذشته رشد خوبی را شاهد بوده‌ایم. این رشد هم از نظر شناختی که جامعه، مردم و بیماران از آن رشته داشته باشند است و هم از نظر وسعت و عمق آموزش و کاربردی شدن مطالب مرتبط با طب فیزیکی. از طرف دیگر بر میزان مشکلات اسکلتی، عضلانی، ناتوانی‌های ناشی از آن‌، انواع دردها، مشکلات ستون‌فقرات و زانوها در کشور افزوده شده است که دلایل بسیاری برای این موضوع وجود دارد. بخشی از این مشکلات به زندگی شهرنشینی و کم‌تحرکی برمی‌گردد.

مشکلات اسکلتی و عضلانی، هم در جامعه و هم محل کار آمار بالایی را به خود اختصاص داده است. بیش از ۷۰ درصد از کار افتادگی‌‌ها و مرخصی‌های حین کار به‌دلیل مشکلات اسکلتی و عضلانی است. بنابراین شرکت‌های بزرگ، کارخانه‌های بزرگ و جامعه تلاش دارند که به‌نوعی این مشکلات را با کمترین هزینه‌ها و با روش‌های ساده‌تر و کمتر تهاجمی برطرف کنند، که این از عمده دلایل اقبال به این رشته تخصصی است.

کسانی که متولی این کار هستند و علاقه‌مند به توسعه این صنعت، باید نگاهی جامع به تمام رشته‌ها داشته باشند. ترکیه یکی از همسایگان ما، در حوزه طب توانبخشی کارهای زیادی انجام داده، اما ما از نظر تجهیزات و علم پزشکی  چیزی کمتر از این همسایه نداریم و تنها همتی می‌خواهد که دست متخصصان در زمینه توسعه و ساماندهی صنعت توریسم را بگیرد.

جایگاه طب فیزیکی ایران در منطقه و در مقایسه با کشورهایی که همیشه با آن‌ها در مدیکال توریسم رقابت داشته‌ایم تا چه میزان برای جذب بیمار خارجی ظرفیت دارد؟

برای معرفی جایگاه این طب در منطقه رسانه‌هایی که در این زمینه وجود دارند باید کمک کنند. ما در داخل کشور رشد قابل‌توجهی داشته‌ایم. طی سال‌های گذشته برای رسیدن به جایگاه واقعی این رشته تلاش‌های زیادی شده است. به‌عنوان مثال، شاید بیست سال پیش توان‌بخشی بیمارانی که دچار سکته مغزی شده بودند یا  بیماران قلبی و… در حد تئوری بود، در حالی که امروز مراکز بسیار خوبی در دانشگاه‌ها و به‌صورت خصوصی در این زمینه وجود دارند. مراکزی که به این بیماران کمک می‌کنند، دوباره به شرایط قبل از بیماری و استقلال برگردند. همچنین انجمن‌های علمی مختلفی در این زمینه ها شکل گرفته‌اند و متخصصان سایر رشته‌ها هم در این زمینه ورود کرده‌اند. موضوع مهمی که حائز اهمیت است و همیشه در پزشکی وجود داشته موضوع چندتخصصی بودن است که باید برای بیمار اعمال شود. می‌دانید که برای نتیجه گرفتن از پروسه درمان، بهتر است با توجه به نوع بیماری، متخصصان مختلف در مورد آن نظر بدهند و برای حصول نتیجه‌ خوب، کار تیمی خوب انجام شود و طب فیزیکی و توانبخشی سردمدار نگاه چند تخصصی به مقوله بیماری‌ها است.

موضوع مهم بعدی این است که طب فیزیکی توان‌بخشی به سایر رشته‌ها هم کمک می‌کند. به‌عنوان مثال، نتایج حاصل از اقدامات توان‌بخشی به بیمارانی که جراحی قلبی داشته‌اند شاید معادل روش‌های درمانی انجام گرفته باشد. درواقع طب فیزیکی تکمیل‌کننده سایر روش‌های درمانی است. به‌عنوان مثال، بیماری که سکته مغزی کرده است، متخصص اعصاب تمام موارد را برای او انجام می‌دهد. اما شاید برگشت این بیمار به جامعه به‌دلایلی دچار مشکل باشد. بنابراین توان‌بخشی سکته‌های مغزی با سایر متخصصان به کمک بیمار می‌آید تا بتوانند روند درمان وی را تکمیل کنند تا شخص به زندگی عادی و استقلال اولیه خود نیز برسد.

می‌خواهید بگویید توان‌بخشی علاوه براینکه به خودی خود درمان مستقلی است در بسیاری از مواقع هم به‌عنوان درمان تکمیلی وارد عمل می‌شود؟

بله، بعد از جراحی‌هایی که صورت می‌گیرد. به‌عنوان مثال، در جراحی تعویض مفصل زانو، بعد از شکستگی‌ها و بعد از جراحی‌های بزرگ، بازگشت به زندگی اولیه و سرعت دادن به روند بازگشت به حالت قبل از بیماری و کم‌کردن هزینه‌های بعد از جراحی، کاری است که در حیطه طب توان‌بخشی انجام می‌گیرد.

آقای دکتر در بحث گردشگری سلامت، بخش بزرگی از این فضا به گردشگری تندرستی برمی‌گردد، یعنی زمانی که شما مشخصا به یک کشور نمی‌روید که یک جراحی انجام بدهید، بلکه می‌خواهید دوران نقاهت را بگذرانید و اینکه کیفیت زندگی‌تان را که بر اثر اتفاقی تحت‌تاثیر قرار گرفته به حالت اولیه برگردانید. من از صحبت‌های شما این‌گونه برداشت کردم که طب فیزیکی اتفاقا در هلث‌توریسم نقش مهمی ایفا می‌کند، آیا این برداشت من درست است؟

بله، همین‌طور است. آن هم برای نگاهی است که در حیطه متخصصان توان‌بخشی وجود دارد. توان‌بخشی فرآیند بهبود عملکرد بدن یک فرد است. خدماتی است که برای حفظ و بهبود عملکرد بیمار پیش از ابتلا به بیماری، حین بیماری و پس از بیماری با رخ دادن عوارض درمان به فرد ارائه می‌شود. برای نمونه اگر آب‌درمانی‌ با سایر درمان‌ها‌ و اطلاعات علمی طب فیزیکی و توانبخشی ادغام شود، می‌تواند روند نتیجه مورد نظر را تسریع کند. این روش در دنیا رایج است. زمانیکه فردی سالم است و می‌خواهد سلامتی‌اش را حفظ کند نیازمند این است که مورد بررسی قرار گیرد. به‌این معنا که فرد باید مورد معاینه قرار گیرد تا مشخص شود که آیا مشکل زمینه‌ای دارد یا خیر؛ زیرا ممکن است که مشکلی در بدن وی وجود داشته باشد که در آینده مشکل‌ساز شود. به‌طورکلی این بررسی‌ها می‌تواند به افراد کمک شایانی کند.

همراه کردن گردشگری سلامت با پزشکی از راه دور به‌خصوص در مورد بیمارانی که طول درمان و نیاز به نگاه چند تخصصی  دارند یکی از راهکارهای توسعه این صنعت است. شاید یکی دیگر از راهکارها توجه به دهکده‌های سلامت باشد که در همه‌جای دنیا اجرایی می‌شود.

اگر بخواهیم دقیق‌تر به موضوع گردشگری سلامت بپردازیم، ما در منطقه‌ای هستیم که جنگ‌ها و درگیری‌های مختلفی در آن رخ داده و کماکان رخ می‌دهد. کشور ما در منطقه خاورمیانه که بلاخیز و جنگ‌خیز است قرار دارد و جمعیت بزرگی که معلولیت حرکتی دارند، متقاضی خدمات طب فیزیکی هستند. در سال‌های گذشته چقدر توانسته‌ایم درمانگر متقاضیان این نوع خدمات طب فیزیکی باشیم؟ چقدر از کشورهای عراق، افغانستان و سوریه برای دریافت این خدمات به ایران مراجعه کرده‌اند؟

با توجه به تجربیات شخصی‌ام مراجعه‌کننده‌های بسیاری داریم. به‌ویژه در یکی، دو سال گذشته بیماران زیادی از کشورهای همسایه به‌خصوص عراق به کشور ما می‌آیند. اما نکته‌ مهم ساماندهی این مراجعات است؛ زیرا افراد هستند که به‌صورت گذری و ساماندهی‌نشده بیماران را از مکان‌های مختلف معرفی می‌کنند. توریسم پزشکی می‌تواند نگاه همه‌جانبه به تمام رشته‌ها داشته باشد. کشورهای همسایه و دورتر، ایران را در زمینه جراحی‌های زیبایی، قلب و نازایی می‌شناسند و همین مسئله کمک می‌کند تا جذب بیشتری داشته باشیم؛ اما کسانی که متولی این کار هستند و علاقه‌مند به توسعه این صنعت، باید نگاهی جامع به تمام رشته‌ها داشته باشند. ترکیه یکی از همسایگان ما، در حوزه طب توانبخشی کارهای زیادی انجام داده، اما ما از نظر تجهیزات و علم پزشکی  چیزی کمتر از این همسایه نداریم و تنها همتی می‌خواهد که دست متخصصان در زمینه توسعه و ساماندهی صنعت توریسم را بگیرد.

در سمت فعالان طب فیزیکی از جمله پزشکان، دانشگاه و رشته‌های این حوزه چه کارهایی باید صورت بگیرد؟ به هر حال گردشگری سلامت استانداردهایی دارد. شاید جامعه ایرانی با بخشی از فرهنگ پزشکی جامعه آمیخته شده و با آن کنار می‌آید، اما گردشگر سلامت تجربه‌اش در ایران را با تجربیاتش در کشورهای اروپایی مقایسه می‌کند. فکر می کنید در زمینه طب فیزیکی از طرف فعالان این حوزه چه اتفاقاتی بیفتد؟

واقعیت امر این است که گردشگر به‌دنبال یکسری جاذبه است؛ به همین منظور برای گردشگری پزشکی و سلامت هم باید این جاذبه‌ها وجود داشته باشد. به‌نظر من هر کشوری که خواهان گردشگری سلامت و پزشکی است باید به این نکته توجه کند که منحصربه‌فرد بودن خدمات و برندینگ شخصی‌ پزشکان می‌تواند این حوزه را توسعه دهد.

هر کشوری که خواهان گردشگری سلامت و پزشکی است باید به این نکته توجه کند که منحصربه‌فرد بودن خدمات و برندینگ شخصی‌ پزشکان می‌تواند این حوزه را توسعه دهد.

در حال حاضر در حوزه توانبخشی تا حدودی این نکته‌ها درنظر گرفته شده و خدمات منحصر به‌فردی ارائه می‌شود. به‌عنوان مثال، در بخش توانبخشی روباتیک، مراکز محدودی درحال راه‌اندازی هستند که می‌توانند به‌عنوان یک خدمت منحصربه‌فرد مراجعه‌کننده‌هایی نیزداشته باشند. البته ناگفته نماند مشکلاتی مانند پیگیری روند درمان وجود دارد که مختص همه رشته‌ها است. پزشکی از راه دور می‌تواند راهکار خوبی برای رفع این مشکل یعنی پیگیری روند درمان در موارد مزمن و طولانی باشد که ما توانایی‌های آن را در اختیار داریم.  همچنین بعضی از گردشگران برای درمان به شهر خاصی مراجعه می‌کنند که در چنین مواردی می‌توان از طریق مشورت و مشاوره گرفتن از متخصصان خبره‌تر در شهرهای دیگر از طریق تله‌مدیسن، مشکلات و کمبودهایی که وجود دارد را برطرف کرد. بنابراین همراه کردن گردشگری سلامت با پزشکی از راه دور به‌خصوص در مورد بیمارانی که طول درمان و نیاز به نگاه چند تخصصی  دارند یکی از راهکارهای توسعه این صنعت است. شاید یکی دیگر از راهکارها توجه به دهکده‌های سلامت باشد که در همه‌جای دنیا اجرایی می‌شود.

آیا توانسته‌ایم برندینگ خوبی از طب فیزیکی بیمارستان‌ها یا کلینیک‌های ایران در خارج از کشور ارائه دهیم؟

بله، استقبال بیماران از کشورهای همسایه و یا دورتر می‌تواند گواه بر این موضوع باشد. از چند سال گذشته بیمارستان تخصصی ارائه دهنده خدمات طب فزیکی و توانبخشی هم افتتاح‌ شده است. این مرکز خدمات بسیار خوبی را به بیمارانی که نیازمند بستری هستند ارائه می‌دهد. اما همانطور که اشاره کردید درحال حاضر  ظرفیت بالا و به‌روز بودن اقدامات و خدمات طب فیزیکی و توانبخشی در ایران می‌طلبد که شرکت‌های تسهیل‌گر در زمینه گردشگری پزشکی و سلامت به همراه رسانه‌های فعال در این زمینه درخصوص برندینگ و شناساندن طب فیزیکی همراهی و همدلی مناسبی با متخصصین و مراکز درمانی مرتبط داشته باشند.

مطالب مرتبط:

• گردشگری سلامت، نظام سلامت کشور را تعاملی‌تر می‌کند
• چرا بیماران عمانی دسته‌دسته به هند می‌روند؟
• جراحان زیبایی، پیش‌قراول مدیکال توریسم ایران هستند

گفت‌وگو: رضا جمیلی