غفلت از ظرفیت اسپاها و آبگرم‌های معدنی
گفت‌وگو با محمدحسین خسروی، دبیر همایش نقش گردشگری سلامت در اشتغال سالم و توسعه پایدار
همایش نقش گردشگری سلامت در اشتغال سالم و توسعه پایدار همایشی است که هفتم اسفند ماه در دانشگاه علوم پزشکی استان البرز برگزار می‌شود. ولی این موضوع و عنوان برای اینکه از شعار و عنوان شیک یک همایش به عرصه کاربرد برسد الزاماتی دارد که در گفت‌وگو با دبیر اجرایی این همایش به آن پرداخته‌ایم. محمدحسین خسروی، کارشناس گردشگری به‌ویژه گردشگری زیارتی است. او در سازمان حج و زیارت و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مباحث الگوهای رفتاری در صنعت گردشگری را تدریس می‌کند و در طرح موضوعات گردشگری سلامت با سازمان صداوسیما همکاری دارد.
ابتدا درباره همایش نقش گردشگری سلامت در اشتغال سالم و توسعه پایدار که به زودی در استان البرز برگزار خواهد شد، توضیح دهید.
نخستین همایش ملی نقش صنعت گردشگری سلامت در اشتغال سالم و توسعه پایدار با درجه علمی پژوهشی در تاریخ هفتم اسفندماه و با مشارکت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی استان البرز در محل این دانشگاه برگزار می‌شود. مجری همایش موسسه فرهنگی هنری مدرسه اولیا است که وظیفه آن برگزاری همایش‌های گوناگون است و پس از بازنشستگی از آموزش‌وپرورش آن را به عنوان NGOs به ثبت رساندم. سیویلیکا به عنوان ناشر تخصصی کنفرانس‌های کشور و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام از حامیان همایش هستند. هدف اصلی همایش همانطور که از نام آن پیداست، می‌خواهیم به نقش آب‌وهوای چهار فصل کشور، اسپاها و آب‌های درمانی، گل و گیاهان دارویی و استفاده همزمان از طب سنتی و مکمل در اقتصاد گردشگری سلامت بپردازیم. در این همایش از کوله سلامت که حاوی گل‌ها و گیاهان دارویی که ویژه سرزمین ما است، رونمایی خواهیم کرد. آب‌وهوای چهارفصل کشور ما یکی از ظرفیت‌هایی است که در تکمیل فرایند درمان و طی دوران نقاهت باید مورد توجه قرار گیرد. رویکرد ما از برگزاری این همایش، تمرکز بر ظرفیت‌های ویژه و متمایز کشورمان در گردشگری سلامت است.
همایش برای اثربخشی باید بتواند روی آینده صنعت تاثر بگذارد. شما به اثربخشی آن فکر کرده‌اید؟ چشم‌انداز شما شرایط پس از برگزاری همایش چیست؟
این همایش علمی پژوهشی است و ما باید روی اهداف و محورهای همایش تحقیق علمی کنیم تا ببینیم پیش از این درباره نقش گردشگری سلامت در اشتغال سالم و توسعه پایدار چه کارهایی انجام شده است و تجارب قبلی را به یافته‌های نو پیوند بزنیم. سپس با این پژوهش‌ها، نظر مسئولین را به پتانسیل‌های این صنعت بیشتر جلب کنیم و برای رفع مشکلات آن راهکار ارائه دهیم. موضوع دیگر این است که در بعضی دستگاه‌های ظاهرا فعالیت‌هایی انجام می‌شود ولی عملا چیزی به دست نیامده است. ما بر اساس این دانش و یافته‌ها می‌توانیم راهکاری دهیم تا دستگاه‌ها فعالیت خود را اثربخش کنند یا به فعالان این بخش ایده بدهیم. چنانچه از این صنعت در چرخه اشتغال استفاده بهینه بکنیم، در چرخه جامعه هم از میزان فقر و آسیب‌های اجتماعی کاسته می‌شود.
موضوع اقتصاد گردشگری و نقش آن در ایجاد اشتغال موضوع تازه‌ای نیست. ولی الزامات آن چه هستند که سبب شوند گردشگری سلامت و بطور کلی گردشگری، بتواند موفق‌تر از سایر صنایع عمل کند؟
ببینید ما صنعت خودروسازی قوی نداریم و بسیاری از صنایع کشورمان مانند خودروسازی‌مان است. منابع نفت و گاز روزی به پایان می‌رسند ولی ویژگی متمایز صنعت گردشگری این است که نیاز به مواد اولیه ندارد و نیازمندی‌های آن در ایران وجود دارند. خوشبختانه در ایران متخصصان و جراحان بسیار برجسته‌ای داریم. در درمان بیماری‌های قلبی و جراحی قلب، پیوند اعضا، درمان ناباروری و بسیاری دیگر از زمینه‌های پزشکی کشور ما حرف زیادی برای گفتن دارد که می‌تواند این اقتصاد بحرانی را نجات دهد. چه در کل صنعت گردشگری و چه در گردشگری سلامت ما نیاز به مواد اولیه نداریم و بستر و امکانات اولیه آن وجود دارد. ولی دانش پزشکی غنی تنها ظرفیت درمانی کشورمان نیست. ایران چهارفصل است و می‌تواند در سراسر سال گردشگر ورودی داشته باشد. گردشگری ورزشی، فرهنگی، درمانی، تاریخی، زیارتی، طبیعی و غیره می‌توانند حوزه‌های پرمخاطبی در صنعت گردشگری ما باشند و جاذبه‌های آن در کشور ما وجود دارد. کشورهای زیادی هستند که استفاده از منابع طبیعی را کنار گذاشتند، روی گردشگری سرمایه‌گذاری کردند و به نتیجه رسیدند. ما بسترهای خوبی برای توسعه گردشگری سلامت داریم ولی درآمد فعلی آن در اندازه‌های واقعی ما نیست. گردشگر سلامت برای انتخاب کشورمان به عنوان مقصد درمانی به چند آیتم نگاه می‌کند. نخست امنیت کشور است. دیگری اماکن اقامتی و هتل‌های بین‌المللی است. ویژگی دیگر ما که به جذب گردشگر درمانی کمک می‌کند این است که در کشور ما نوبت‌ها و رزرو برای اعمال جراحی زودتر و راحت‌تر است. خدمات نیز ارزان‌تر است. یک گردشگر درمانی به دنبال تجربه پزشکی و غنی ایران است. آب‌های درمانی، اسپاها، گیاهان دارویی، طب سنتی و مکمل نیز ظرفیت‌های رشد این شاخه از صنعت گردشگری هستند.
یکی از موضوعات همایش تمرکز بر اسپاها است. اسپا در همه جای دنیا این قابلیت را دارد که با توجه به فرهنگ، بوم و اقلیم هر کشور و داشته‌های زیستی آن، شکل بومی بگیرد. یک اسپای ایرانی چه خدماتی می‌تواند داشته باشد و کدام شهرها بیشترین ظرفیت را دارند؟
مراکز آب‌درمانی ایران که در جاهایی مانند سرعین، مشهد، محلات، رامسر و چند شهر دیگر زیاد هستند، می‌توانند مرکز و قطب اسپاهای ایرانی باشند. ولی متاسفانه مراکز آب گرم رامسر یا سرعین با استانداردهای جذب گردشگر فاصله زیادی دارند. حتی با استانداردهای جذب گردشگر بومی هم فاصله دارند. استانداردهای بهداشتی ساده در بیشتر این مراکز رعایت نمی‌شود. در مشهد و سرعین چند سالن و استخر خوب آب‌درمانی هست. ما در جای‌جای ایران آب گرم‌های درمانی داریم که برای مشکلات استخوانی، مفاصل، گوارش، کبد، کلیه و غیره می‌تواند درمان کمکی باشند. ولی متاسفانه به‌سازی و نوسازی نشده‌اند و از این آب که نعمت خدادادی است و از زمین می‌جوشد، به درستی استفاده نمی‌شود. کیسه نعمت خدا روی ایران پاره شده است ولی از این نعمات طبیعی نه خودمان درست استفاده می‌کنیم و نه شرایطی دارند که گردشگر خارجی استفاده کند و برای ما درآمدزا باشد. اگر ما حتی یک روز زودتر برای توسعه و تجهیز مراکزی برای خدمات آب‌درمانی اقدام کنیم، یک روز زودتر برای منفعت کشور فعالیت کردیم. نکته مهم دیگر این است که باید پست‌مدرن عمل کنیم. هم معماری و داشته‌های سنتی را حفظ کنیم و هم در جهت نیاز روز از آن‌ها استفاده کنیم. مانند بسیاری از حمام‌های قدیمی که تبدیل به رستوران سنتی شده‌اند. می‌توانیم با استفاده از معماری ایرانی در احداث اسپا، معماری خودمان را معرفی و جاذبه مضاعفی ایجاد کنیم. در کنار آن‌ها حمام‌های سنتی ایرانی و خزینه و خدمات ماساژ ظرفیت‌های جذابی در گردشگری سلامت هستند. پس می‌بینید که گردشگری فرهنگی، تاریخی و درمانی چقدر می‌تواند در هم تنیده باشند و یکدیگر را تکمیل کنند. در ژاپن یکی از جاذبه‌های اسپاها، وجود حمام ژاپنی و استفاده از معماری ژاپنی است. در کنار همین مراکز می‌توانیم خدمات طب سنتی و مکمل مانند حجامت، ماساژ، زالودرمانی، ماهی‌درمانی و نمک‌درمانی را ارائه کنیم.
ارزیابی شما از وضعیت فعلی مراکزی مانند اسپاها که خدمات مکمل ارائه می‌کنند، چیست؟ چه آسیب‌هایی آن‌ها را تهدید می‌کند یا مانع شکل‌گیری اسپاها می‌شود؟
الان بسیاری از مراکز اسپا برای راه‌اندازی مجموعه‌های مناسب گردشگری سلامت، لنگ حداقل‌های مالی هستند. وقتی یک سرمایه‌گذار این بار را بر دوش کشیده که اسپا و خدمات مکمل درمانی در کنار آن ارائه کند، باید یاری شود تا بتواند این خدمات و مراکز را توسعه دهد. وقتی خدمات بیشتر و بهتری ارائه شود، افراد بیشتری هم در این مراکز مشغول به کار می‌شوند. ولی تامین مالی با وام مشکلات بسیاری دارد و سود بازپرداخت وام بسیار بالا است. وام آن‌ها باید دوره تنفس بیشتر و سود کمتری داشته باشد. اغلب این مراکز علاوه بر ارائه خدمات درمانی مکمل و ایجاد اشتغال، در ساعاتی از روز خدمات خود را زیر نرخ مصوب عرضه می‌کنند تا افرادی چون بازنشستگان نیز بتوانند از آن استفاده کنند.
بزرگ‌ترین مشکل این حوزه در دستگاه‌های اجرایی کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ما به اندازه‌ای که شعار می‌دهیم، توجه علمی و عملی به موضوع نداریم و بزرگ‌ترین آسیب این حوزه مسائل حمایتی است. باید از نهادهای عامل و عالم در این حوزه حمایت شود. عالم یعنی بداند که چه کار می‌خواهد بکند. عامل از این دید که متعهد باشد. مثلا سازمان میراث فرهنگی یا وزارت ورزش و جوانان وقتی بخواهند از نهادها حمایت کنند، وام احداث می‌دهند. این یعنی فرد در جایی بیرون از شهر موسسه را احداث کند و برای آن برق و آب و گاز بکشد. کاری که زمان و هزینه بسیاری می‌برد و شاید نتیجه‌ای هم نداشته باشد. ولی ما می‌توانیم در حاشیه و حتی داخل شهرها کلینیک‌های سلامت و گردشگری و هتل سلامت راه‌اندازی کنیم. وام را به ساختمان‌هایی بدهیم که در حال احداث هستند و با یک تغییرات جزئی می‌توانند به هتل سلامت، کلینیک درمانی یا جراحی محدود و مانند آن‌ها تبدیل شوند. چون این کار نیازمند درآمد است و اگر فرد ضرر کند، پس این کار کمکی به اقتصاد نکرده است. در برخی موارد وام‌هایی که باید برای توسعه صنعت گردشگری استفاده شود، ناگهان از دبی سر در می‌آورد و برای بیزینس‌های نامرتبط و حتی ناسالم استفاده می‌شود. باید بر نحوه مصرف وام‌ها نظارت شود. من از آنجا که در دادگستری نیز مشاور هستم، به این نتیجه رسیده‌ام که در احکام کیفری باید مجرمان را به تناسب تخلف مالی یا اجتماعی، به یک سازندگی محکوم کنیم. مثلا فرد پل بسازد یا در ساخت یک مجموعه کمک کند. اگر جرم مالی او سنگین است، یک سالن چندمنظوره بسازد. یعنی کسی که موجب آسیب در جامعه شده، حکمی ضدآسیب و در جهات بهبود و درمان جامعه بگیرد.
به عنوان کسی که سابقه تدریس در سازمان میراث فرهنگی و سازمان حج و زیارت را دارد، راهکار کلان شما برای توسعه گردشگری سلامت چیست؟
توسعه گردشگری بطور عام و گردشگری سلامت بطور خاص به چهار عامل بستگی دارد. یکی توسعه و به‌سازی ناوگان حمل‌ونقل کشور است. جدا از مسائلی که در ناوگان حمل‌ونقل هوایی، ریلی و جاده‌ای داریم، تاکنون روی حمل‌ونقل دریای کاری انجام ندادیم. عامل دوم آموزش فعالان صنعت گردشگری و مدیران آژانس‌ها است. ما در آموزش خیلی عقب هستیم. عوامل گردشگری سلامت کشورمان اعم از کادر دفاتر خدمات مسافرتی، راهنمایان طبیعت‌گردی، راهنمایان موزه‌ها، کادر هتل‌ها، عوامل انتظامی که تامین امنیت را بر عهده دارند، خدمه ناوگان حمل‌ونقل و کارکنان بیمارستان‌ها نیاز به آموزش دارند. مساله دیگر بسترسازی مقاصد گردشگری و مراکز درمانی است. خوشبختانه ایرانیان مهمان‌نواز هستند ولی گاهی به دلیل پایین بودن سطح آگاهی و عدم آشنایی با رفتار حرفه‌ای با گردشگر، در برخورد با مهمانان خارجی مشکلاتی پیش می‌آید. اگر ما در برخورد با توریست برخورد انسانی و ارزش‌مدار داشته باشیم، آن توریست با خود توریست‌های دیگری می‌آورد. راه چهارم آموزش خود مهمان یا گردشگر است. در قانون گردشگری آمده است که گردشگر بجز جای پای خود نباید اثر دیگری در محیط بگذارد.
گفت‌وگو: پریسا امام‌وردیلو