کار غیرتخصصی در گردشگری سلامت یعنی تهدید!
گفت‌وگو با دکتر حسن راشکی درباره اهمیت فرایندسازی آیین نامه IPD بیمارستان ها
آیین‌نامه گردشگری سلامت یا همان آیین نامه IPD بیمارستان ها ، برنامه راهبردی و نقشه راه بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کشور برای ساماندهی سیستم گردشگری سلامت در کشور است که به همه بیمارستان‌های دارای مجوز پذیرش بیمار خارجی ابلاغ شده است تا ایران بتواند در بازار پررقیب منطقه، جایگاه خود را تثبیت کند و سهم قابل توجهی از بازار گردشگری سلامن منطقه را در دست بگیرد. در این گفت‌وگو، دکتر حسن راشکی، رییس سابق اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت و رییس کنونی بخش IPD بیمارستان مصطفی خمینی درباره ضرورت وجود آیین نامه IPD بیمارستان ها و چشم‌انداز گردشگری سلامت کشور به سوالات مدتورپرس پاسخ داده است.
به عنوان نخستین رییس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت، بگویید که از چه زمانی این اداره تاسیس شد و اهداف و ضرورت‌های راه‌اندازی آن چه بود؟
در سال ۱۹۹۰ میلادی، گردشگری سلامت در دنیا به یک صنعت تبدیل شد و کشورها دریافتند که می‌توانند از این راه درآمد زیادی کسب کنند. پیش از آن، غالبا بیماران از کشورهای توسعه‌نیافته و با صرف هزینه‌های خیلی بالا برای درمان به کشورهای پیشرفته می‌رفتند. پس از سال ۱۹۹۰ تعدادی از کشورهای درحال توسعه، کیفیت و خدمات درمان را در کشور خود توسعه دادند. در عین حال این خدمات بسیار ارزان بود. بنابراین جهت این فلش برعکس شد و بیماران از کشورهای توسعه‌یافته به انگیزه دریافت درمان مطلوب و ارزان راهی این کشورها شدند و در کنار درمان، گردش هم کردند.
هند و کره‌جنوبی از پیشگامان این برنامه بودند و درآمد زیادی کسب کردند. هند در سال ۲۰۱۷ بیش از ۱۷ میلیارد دلار از این راه درآمد داشت. تایلند سالانه ۳ تا ۴ و ترکیه ۴ تا ۵ میلیارد دلار درآمد دارند. کشورهای اطراف ما نیازمند خدمات سلامت هستند و این موقعیت خوبی برای ما است. کشور ما در زمینه خدمات سلامت توسعه یافته شده و ما تقریبا کلیه خدمات درمانی را با کیفیت بالا ارائه می‌دهیم. میزان موفقیت درمان‌های ما در مقیاس‌های جهانی بالا است. این یعنی همه ظرفیت‌های لازم را برای فعال شدن در این حوزه داریم. ولی این امکان در ابتدا تعریف شده و سیستماتیک نبود که باعث شد فرصت درآمدزایی و کسب وجهه خوب درمانی به تهدید سوءاستفاده دلالان تبدیل شود. این تهدید می‌توانست سبب شود که ایران نه با درمان مطلوب بلکه به عنوان مقصد تهدیدآمیز گردشگری سلامت شناخته شود و وزارت بهداشت هم برنامه‌ای برای آن نداشت.
هیچ یک از مراکز درمانی ما برای پذیرش بیمار خارجی طراحی نشده بود و پذیرش آن‌ها مانند بیماران داخلی انجام می‌شد. این افراد غالبا سرگردان می‌شدند و برای پیشبرد کار خود به یک همزبان متوسل می‌شدند و آن فرد از بیمار سوءاستفاده می‌کرد. پس ما باید سیستمی برای مراکز درمانی تعریف می‌کردیم که به محض ورود بیمار خارجی به بیمارستان، کسی آن‌ها را به بخش ویژه این کار معرفی کند. وقتی فرد به این سیستم وارد شود، همزبان دارد، کارهایش پیگیری می‌شود، وضعیت برای بیمار و همراهان تشریح می‌شود، قیمت‌ها شفاف است و با اطلاعات کامل خدمات را دریافت می‌کند. در نتیجه رضایتمندی افزایش می‌یابد و تهدید تبدیل به فرصت می‌شود. بر این اساس روی این موضوع متمرکز شدیم و در سال ۸۹ کمیته گردشگری سلامت در وزارت بهداشت تشکیل شد. در آن زمان کشور در اوج تحریم بود، کمبود دارو داشتیم و نمی‌توانستیم به مرحله اجرا وارد شویم. پس کوشیدیم زیرساخت‌ها را فراهم کنیم، مطالعه کنیم و روی آیین‌نامه کار کنیم.
در سال ۹۲ فرصت مطرح کردن آن پیش آمد، اداره گردشگری سلامت را تشکیل دادیم و آیین نامه IPD بیمارستان ها را طراحی کردیم. این آیین‌نامه به بیمارستان‌ها اجازه می‌دهد که طبق فرایند بیمار خارجی بپذیرند، قرارداد ببندند و کار هویت پیدا کند. پیش از آن بیمارستان‌ها نمی‌دانستند که آیا باید بیمار خارجی بپذیرند یا نه، چه هزینه‌ای دریافت کنند، دلار بگیرند یا ریال و کل فرایند مبهم بود. در آیین نامه IPD بیمارستان ها به همه این پرسش‌ها پاسخ دادیم. پس از من و تا آمدن رییس جدید برای این اداره، بیش از یک سال وقفه ایجاد شد. الان این موضوع درحال کانالیزه شدن است و آقای دکتر هاشم‌زاده (رییس فعلی اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت) هم فردی ماهر و آگاه در این زمینه است.
تمرکز آیین نامه IPD بیمارستان ها بر چیست؟
تمرکز آیین نامه IPD بیمارستان ها بر ایجاد یک خط مجازی ارائه خدمت به بیمار خارجی است. در این خط مجازی، بیمار سرگردان نمی‌شود، کارها تسهیل و تسریع می‌شود، هزینه‌ها شفاف است و کیفیت درمان و خدمات بالاتر می‌رود.
چشم‌انداز گردشگری سلامت در کشورمان چیست؟ برای گرفتن سهم بیشتری از این بازار چه کارهایی باید انجام شود؟
تاکنون بخشی از راه را رفتیم، ظرفیت‌های لازم ایجاد شدند و افزایش می‌یابند. حالا باید شرکت‌هایی وارد کار شوند که بتوانند در کشورهای هدف، اطلاع‌رسانی دقیقی درباره خدمات درمانی کشورمان انجام دهند. مثلا در افغانستان، اغلب مردم به سیستم درمانی خود اعتماد ندارند. اگر پزشک به بیمار بگوید شما باید تعویض مفصل زانو انجام دهید، فرد همین که از مطب خارج شود، به سرعت با یک آژانس که بیماران را به هند اعزام می‌کند، تماس می‌گیرد. زیرا هند به اندازه‌ای در این کشور تبلیغات انجام داده که سفر درمانی به این کشور برای مردم افغانستان تبدیل به یک فرهنگ شده است.
ما باید از تشکیل شرکت‌های گردشگری سلامت که در کشورهای هدف فعال هستند، حمایت کنیم. در کشورهای اطراف ما حدود ۴۰۰ میلیون نفر زندگی می‌کنند که نیازمند خدمات گردشگری سلامت هستند. اگر فعلا یک درصد را جذب کنیم، خوب است. بخش دیگری از بازار هدف هم ایرانیان مقیم اروپا و امریکا هستند که جمعیتی حدود ۶ تا ۷ میلیون را شامل می‌شود. رقبایی مانند ترکیه، اردن و هند داریم و دبی در این زمینه آغاز به سرمایه‌گذاری‌های عظیمی کرده است. طبق پیش‌بینی ما هم می‌توانیم سالانه ۴ میلیارد دلار از این راه درآمد داشته باشیم.
درآمد فعلی ایران از گردشگری سلامت چقدر است؟
در زمانی که اداره گردشگری سلامت در وزارت بهداشت تشکیل شد به موازات تدوین آیین نامه IPD بیمارستان ها یک سامانه ثبت اطلاعات بیماران خارجی ایجاد کردیم و از سال ۹۳ یا ۹۴ این سامانه درحال کار است. همه بیماران خارجی که در بیمارستان‌ها بستری شده‌اند، در سامانه ثبت شدند. ولی این آمار شامل ۳۰ تا ۴۰ درصد بیماران خارجی سفر کرده به ایران است. چون بسیاری از آن‌ها خدمات سرپایی می‌گیرند یا برای خدمات زیبایی به کلینیک‌ها مراجعه می‌کنند. در سال نخست مشخصات حدود ۱۵۰ هزار بیمار در سامانه ثبت شد که تقریبا برابر با ۴۰۰ هزار دلار است. بر اساس کل آمار سامانه از آغاز تاکنون، ما بطور تقریبی یک و نیم میلیارد دلار از این بیماران درآمد داشتیم.
به وجود رقبایی در همین نزدیکی اشاره کردید. این کشمکشی بر سر سهم بازار خواهد داشت. از دید شما با تلاش‌هایی که درحال انجام است و البته با وجود رقبا، سهم ما چه تغییری خواهد کرد؟
سهم ما افزایش خواهد یافت. الان که با افزایش نرخ دلار از ارزش ریال کاسته شده است، ایران برای بیماران خارجی جذاب‌تر است و تعداد بیماران عراقی افزایش چشمگیری داشته است. اگر ما در سال گذشته خدمتی را با پنج هزار دلار انجام می‌دادیم، الان با سه هزار دلار انجام می‌دهیم.
بر اساس آیین نامه IPD بیمارستان ها تاکنون زیرساخت‌ها کمابیش فراهم شده است. از این پس بیمارستان‌ها باید بر چه اقداماتی متمرکز شوند؟
از اینجا به بعد باید استارنداردهای آیین نامه IPD بیمارستان ها ارتقا یابد و بیمارستان‌ها باید فرایندهای IPD را اجرا کنند. همچنین باید روی صدور مجوز IPD بیمارستان‌ها تجدیدنظر شود، بیمارستان‌های دارای صلاحیت به این مجموعه اضافه شوند، مراکز درمان سرپایی، مراکز جراحی محدود و کلینیک‌های زیبایی که بخش عمده بیماران خارجی را پذیرش می‌کنند، باید ساماندهی شوند و برای آن‌ها مجوز طراحی شود. حداقل مزیت آن علاوه بر ساماندهی مراکز، این است که بدانیم در کشور ما چه خبر است و در حوزه درمان بیماران خارجی چه اتفاقی می‌افتد. این یکی از اولویت‌ها است.
مساله دیگر همانطور که اشاره کردم، شرکت‌های تخصصی هستند. نباید هر آژانسی که در کار ویزا است به این حوزه وارد شود. کار غیرتخصصی برای این حوزه تهدید است و من همیشه نگران این موضوع هستم. ما نباید تهدید تازه‌ای برای گردشگری سلامت کشور بسازیم و یک شاخه به دلالان غیرمتخصص و رانندگان تاکسی اضافه کنیم. باید تعداد محدودی شرکت تخصصی ویژه این کار داشته باشیم و از آن حمایت کنیم. در همه نمایشگاه‌های تخصصی گردشگری سلامت، بهترین غرفه‌ها از آن ترکیه است. به این دلیل که دولت به درستی از این شرکت‌ها حمایت می‌کند. اگر این شرکت‌های تسهیل‌گر را ایجاد و سرمایه‌گذاری کنیم، آن‌ها هم ارز به کشور می‌آورند. همه کشورها توراپراتورهایی دارند که گردشگر جذب می‌کنند و در کشور خود به شرکت‌های تورگردان تحویل می‌دهند و آن شرکت داخلی خدمات گردشگری ارائه می‌کند. این اتفاق در گردشگری سلامت نیز باید رخ دهد.
به نظر من دلالان بطور کلی تهدید نیستند. آن‌ها جریان ورودی بیمار به کشور هستند که باید برای آن‌ها برنامه داشته باشیم ولی در شرایط فعلی تهدید هستند. می‌توان به آن‌ها آموزش داد و زیرمجموعه شرکت‌های تخصصی از آن‌ها استفاده کرد و این موضوع در آیین‌نامه هم دیده شده است. ولی الان بیمارستان‌های ما در یک رقابت منفی با یکدیگر هستند. هریک به دلال درصد بیشتری می‌دهند که بیمار را به بیمارستان آن‌ها ببرد. تا جایی که در مواردی مجبور می‌شوند ۵۰ درصد صورتحساب را به دلال بدهند تا بتوانند مریض خارجی بگیرند. آن ۵۰ درصد هم به بیمار تحمیل می‌شود.
اگر قیمت‌گذاری روشنی برمبنای آیین نامه IPD بیمارستان ها برای خدمات سلامت به بیماران خارجی وجود داشته باشد، باز هم بیمارستان‌ها می‌توانند در برآورد هزینه بیمار خارجی چنین کاری بکنند؟
در هلث‌توریسم، تعرفه‌گذاری روشن ممکن نیست. تعرفه‌گذاری در نظام سلامت برای این است که به بیمار داخلی سوبسید دهیم. خدمات سلامت قیمت تمام شده از پیش تعیین شده ندارند. قیمت‌گذاری برای بیماران خارجی بر اساس توافق است و هر بیمار با بیمارستان قراردادی می‌بندد و در آن قرارداد نوشته شده که برای هر سرویس چه مبلغی باید بپردازد. ولی بیمارستان‌ها برای جذب بیمار رقابت می‌کنند و درصد بالاتری به دلال می‌دهند. در صورتی که اگر دلالان نبودند، بیمارستان می‌توانست خدمات خود را ۳۰ درصد ارزان کند تا قیمت تمام شده کمتر شود و در نتیجه تعداد مشتریان آن بیشتر شود. دلالان باعث می‌شوند خدمات گران‌تر تمام شود و ما مزیت رقابتی خود را از دست بدهیم. شاید این بیمارستان‌ها خدمات و کیفیت مطلوبی داشته باشند ولی یک کارشناس خوب IPD بالاسر این کار نگذاشتند و بیمار را از طریق دلالان جذب می‌کنند. در صورتی که بیمارستانی که می‌خواهد مجوز IPD بگیرد، حتما باید افراد متخصص این کار را در اختیار داشته باشد.
الان بزرگ‌ترین چالش این حوزه در ایران چیست؟
الان چالش و نیاز این حوزه، توجه بیشتر سیاست‌گذاران حوزه‌های سلامت و گردشگری است. آن‌ها تاکنون این موضوع را جدی نگرفتند و به بیمارستان به عنوان یک بنگاه درآمدزا نگاه نمی‌کنند. دیدگاه نظام سلامت ما این است که بیمارستان هزینه است. درصورتی که بیمارستان می‌تواند یک بنگاه اقتصادی درآمدزا باشد.
اگر این سیستم مسیر خود را به درستی طی کند، سهم بازار ما تا حدود سال ۱۴۰۰ چند درصد و درآمد کشور از این راه چقدر خواهد بود؟
برنامه ما این است که ایران بتواند یک درصد از سهم بازار جهانی را بتواند بگیرد. این یک درصد حدود ۳ تا ۴ میلیارد دلار در سال خواهد بود. در منطقه به راحتی می‌توانیم ۲۰ تا ۳۰ درصد بازار را برای خود کنیم.
بخش IPD بیمارستان مصطفی خمینی
در پایان درباره بخش IPD بیمارستان مصطفی خمینی که اکنون ریاست آن را بر عهده دارید، توضیح دهید.
بیش از شش ماه از راه‌اندازی بخش IPD بیمارستان مصطفی خمینی می‌گذرد. بخش IPD بیمارستان مصطفی خمینی مدلی از IPD است که آیین‌نامه آن (همان آیین نامه IPD بیمارستان ها ) را نوشته بودم و به دنبال اجرای آن بودم. چون در زمانی که ما آیین نامه IPD بیمارستان ها را معرفی کردیم، همه گفتند شما پشت میز نشستید و آن را نوشتید و اجرایی نیست. همیشه به دنبال فرایندسازی IPD بودیم، نه اینکه صرفا یک مجوز داده شود. وقتی مجوز داده می‌شود، فرایند آن باید اجرا شود. اغلب بیمارستان‌هایی که این مجوز را دارند، فرایند را اجرا نمی‌کنند.
ما هم درحال آزمون و خطا هستیم و در سه ماه گذشته که فعالیت بخش IPD بیمارستان مصطفی خمینی جدی‌تر شد، حدود ۲۶۰ بیمار داشتیم. من اینجا را اجاره و کل پرسنل را گزینش و استخدام کردم. سیستم پرستاری بخش IPD بیمارستان مصطفی خمینی آموزش‌های ویژه دیده‌اند و کار آن‌ها با سایر بخش‌های بیمارستان است. باید ارتباط خوب با بیمار بگیرند و بیمار احساس کند که به او رسیدگی می‌شود. در این بخش سیستم مهمانداری داریم و خدمات هتلینگ ارائه می‌کنیم. یک مهماندار بطور ویژه مسئول رسیدگی به این کار است. این فرد مسلط به زبان عربی است تا بتواند با بیماران ارتباط کلامی خوب داشته باشد. زیرا عمده بیماران ما عراقی هستند. من هم به عنوان طراح درمان حضور دارم. از ابتدا پرونده بیمار به دست من می‌رسد و ارزیابی می‌کنم که بیمار نیازمند چه درمان و خدماتی است. سپس با پزشک صاحب صلاحیت برای آن درمان هماهنگ می‌کنیم. یعنی وقتی بیماران می‌آیند، برنامه آنان طراحی شده است، فورا پذیرش می‌شوند و اقدامات لازم بطور منظم و در زمان کوتاه و کیفیت بالا انجام می‌شود. در ارزیابی اخیر وزارت بهداشت نیز بخش IPD بیمارستان مصطفی خمینی بالاترین رتبه را کسب کرد.
نظرات بسته شده است.