درمان ۱۴۹۸ نوزاد از نابینایی مطلق تا سال ۹۷

گفت‌وگو با دکتر حسن خجسته فوق تخصص شبکیه و عضو هئیت علمی دانشگاه تهران و بیمارستان فارابی

چشم‌پزشکی یکی از مهمترین مزیت‌های درمانی ایران نسبت به سایر کشورهای فعال در حوزه مدیکال توریسم محسوب می‌شود. یکی از مهمترین بخش‌های درمانی در حوزه چشم ROP است که سابقه تحقیقات و پژوهش در این‌باره در کشور به بیش از ۲۵ سال در بیمارستان فارابی بازمی‌گردد. در راستای این مهم پزشکان و متخصصان بسیاری در کشور تربیت شدند که امروزه علاوه‌بر خدمت‌رسانی به نوزدان نارس در کشور تبدیل به یک مرکز  رفرال در منطقه شده‌اند. با دکتر حسن خجسته فوق تخصص شبکیه و عضو هئیت علمی دانشگاه تهران و بیمارستان فارابی به گفت‌وگو نشستیم تا درخصوص ROP و خدماتی که می‌تواند در این حوزه به نوزادان ارائه دهد آشنا شویم.

آقای دکتر بخش ROP بیمارستان فارابی در چه سالی تاسیس شده و در این بخش چه خدماتی ارائه می‌شود؟

یکی از بخش‌هایی که به آن احساس افتخار و رضایت دارم بخش ROP بیمارستان فارابی است. در این بخش نوزادان نارس که احتمال درگیری چشمی‌شان و نابینایی به سبب تولد زود هنگام وجود دارد را مورد غربالگری و درمان لازم قرار می‌دهیم.

پیشینه بخش ROP بیمارستان فارابی به سال‌ها قبل بازمی‌گردد. دکتر کارخانه و دکتر ریاضی در سال ۷۴ این بخش را به‌صورت یک بخش جداگانه در بیمارستان فارابی پایه‌گذاری کردند. از آن زمان تاکنون این بخش به‌صورت منسجم فعالیت می‌کند و هرسال در حال کامل شدن است. در سال ۷۸ ثبت اطلاعات، آنالیز داده‌ها و پروژه‌های تحقیقاتی در این حوزه شروع شد. در سال ۸۹ توانستیم NICU‌ها را ویزیت کنیم. از سال ۹۲ بیمارستان فارابی نقش قطب بودن خود را در این حوزه ایفا و نیروهای انسانی را در این حوزه تربیت کرد و تاکنون بیش از ۱۹۰ نفر پزشک و پرسنل پرستاری نیز آموزش دیدند.

از سال ۹۱ تا ۹۷ چیزی در حدود ۲۷هزار مورد مراجعه کننده داشتیم. از این تعداد ۱۴۹۸ مورد منجر به درمان شده‌اند. اگر این تعداد درمان نمی‌شدند چه تعداد کودک نابینا داشتیم؟ متاسفانه در این سال‌ها نزدیک به ۱۰۵ مورد حالت پیشرفته داشتیم که دارای دید بسیار پایین در حد کم بینایی یا نابینایی بودند. ولی خوشبختانه هرسال موارد این چنینی در کشور کم می‌شود و اکنون بیشتر مراجعه‌کنندگان که حالت پیشرفته دارند از کشورهایی نظیر عراق و آذربایجان و… هستندکه برای درمان به ما مراجعه می‌‌کنند.

مطالب مرتبط:

• چرا بخش IPD برای پزشکان بیمارستان‌های تخصصی جذاب نیست؟

• چه کسی گفته بیمارستان‌های دولتی ظرفیت جذب توریست سلامت ندارند؟!

باتوجه به عملکرد و نتایجی که در این سال‌ها در کشور و در منطقه دریافت کردیم، می‌توانیم بگوییم که ما داریم نابینایی نوزادان نارس را کم می‌کنیم. بیشترین نابینایی که در منطقه رخ می‌دهد به‌سبب عدم خدمت‌رسانی مناسب در کشورهای اطراف است. بیمارستان فارابی در این قسمت هم نقش خود را به‌خوبی ایفا می‌کند و آماده است تا خدماتی را در این حوزه به سایر کشورها ارائه دهد.

باتوجه به اینکه نابینایی نوزادان نارس به‌سبب به دنیا آمدن زود هنگام او است. از زمان به‌دنیا آمدن نوزاد تا چه مدت خانواده فرصت دارد تا برای معاینات و درمان او اقدام کند؟

این موضوع به سن نوزاد نارس بستگی دارد. هر نوزادی که زیر ۳۴ هفته متولد می‌شود و وزنی زیر ۲ کیلو دارد در معرض خطر نابینایی است. معمولا پزشکان حوزه اطفال به این موضوع واقف هستند و خانواده‌ نوزادان را راهنمایی و به آن‌ها زمان درمان را اعلام می‌کنند. معمولا از بدو تولد تا ۲ ماهگی این معاینه انجام می‌شود. آن چیزی که بسیار مهم است این است که والدین باید این قضیه را بسیار جدی بگیرند. در ROP صحبت از سال، ماه و هفته نیست بلکه صحبت از روز‌ها و لحظه‌ها است. وقتی از یک زمانی بیشتر می‌گذرد دیگر نمی‌توان کاری برای نوزاد انجام داد و او نابینا خواهد شد.

جایگاه ایران در حوزه ROP در خاورمیانه و دنیا چگونه است و ظرفیت کشور برای جذب نوزادان نارسایی چشمی چقدر است؟

همانطور که در قبل به آن اشاره کردم موارد پیشرفته یعنی نوزادانی که باید زودتر مورد درمان قرار می‌گرفتند، از کشورهای اطراف مراجعه می‌کنند. ما برای آن‌ها درمان را انجام می‌دهیم اما این را باید در نظر بگیریم که در این موارد معمولا نتیجه‌ای که مدنظر و دلخواه است اتفاق نخواهد افتاد ولی با این حال در این مرحله هم درمانی‌هایی را انجام خواهیم داد.

هدف اصلی در درمان این نوزادان تشخیص زودرس است. ما برای اینکه بتوانیم این کار را انجام دهیم و نوزادان را در کشورهای اطراف ویزیت کنیم از تله مدیسن استفاده خواهیم کرد. تله مدیسن را در بیمارستان فارابی راه‌اندازی شده است. در این روش برای ویزیت دیگر نیازی به حضور فیزیکی نوزاد نیست. با تجهیز مراکز درمانی به این سیستم در کشورهای مختلف، پزشکان می‌توانند عکس‌های نوزدانی که به آن‌ها مشکوک هستند را برای ما ارسال کنند. ما در بیمارستان فارابی می‌توانیم با تله مدیسن بررسی‌های لازم را انجام دهیم. اگر نوزاد دچار این مشکل بود از آن‌ها بخواهیم تا نوزاد را به ما ارجاع دهند.

با اینستاگرام مدتورپرس همراه باشید.

نوزادان در بعضی از کشورها که به اروپا نزدیک‌تر هستند و یا از لحاظ مالی شرایط بهتری دارند معمولا به ایران فرستاده نمی‌شوند و به کشورهای اروپایی می‌روند.

اما اگر می‌خواهیم کار بهتر و ماندگارتری انجام دهیم، باید سیستمی وجود داشته باشد که با بخش درمان کشورهای دیگر درارتباط باشیم. اینگونه نوزادان بیشتری معاینه خواهند شد و تنها مواردی که نیاز به جراحی دارند و در آن‌جا درمان نمی‌شوند به ایران ارجاع داده شوند. من فکر می‌کنم ROP بستر بکری است؛ زیرا در کشورهای اطراف امکان درمان برای این نارسایی وجود ندارد.

ما در کشور سامانه کشوری داریم، به محض اینکه نوزاد نارسی متولد می‌شود در آن سامانه ثبت می‌شود. این سامانه در کشورهای اطراف وجود ندارد. به همین خاطر این موضوع کاملا بکر و قابل سرمایه‌گذاری است.

آیا تاکنون از تله‌مدیسن برای جذب بیمار استفاده شده است؟

جذب بیمار به این روش مستلزم این است که آن‌ها هم به سیستم‌هایی در این حوزه تجهیز باشند. آن‌ها باید از ما بخواهند تا این کار را برایشان انجام دهیم. به‌همین سبب مواردی که به‌سبب مراجعه دیر درمان نشدند و به مشکلاتی برخوردند را جمع‌آوری می‌کنیم تا گزارشی را به وزارت‌های بهداشت کشورهای اطراف دهیم. براساس این گزارش به کشورهای اطراف خواهیم گفت چه اتفاقی برای نوزادان نارس در این کشورشان رخ می‌دهد و ما آماده

همکاری با آن‌ها برای رفع این موضوع هستیم. اگر این کشورها استقبال کنند ما می‌توانیم از این طریق به آن‌ها کمک کنیم. ‌

برای تشخیص مشکلات چشمی نوزاد به چه خدمتی نیاز است و درمان نوزاد چگونه خواهد بود؟

اکنون در همه کشورها شرایط نگهداری نوزاد نارس بسیار بیشتر شده‌است. در گذشته نوزاد نارس را نمی‌توانستند نگهداری کنند اما اکنون نوزاد نگه داشته می‌شود اما عوارضی هم در این حوزه وجود دارد. تشخیص و درمان این مشکل در وهله اول به نیروی انسانی زبده نیاز دارد که این خود نیازمند یک مهارت خاص است که بسیاری از کشورها آن را ندارند.

موضوع بعدی همانطور که در قبل به آن اشاره کردم وجود سیستمی است که بتوان نوزاد نارس را به‌سرعت مورد معاینه چشمی قرار داد.

باتوجه به این موارد دو پروسه پرسنل و سیستم ماهر تعریف می‌شود که در بیمارستان فارابی نزدیک به ۲۵ سال است که بر روی این دو موضوع کار شده و به تجربه‌های بسیار خوبی در این زمینه رسیدیم. این تجربه در کشورهایی مانند افغانستان یا عراق وجود ندارد.

توان بالای پزشکان ایرانی در درمان بیماری‌های چشم

چه نوع اقدامات درمانی که برای این نوزادان انجام می‌شود؟

درمان‌ها به دو سری جراحی و غیر جراحی تقسیم می‌شوند. درمان‌های غیر جراحی به‌صورت درمان با لیزر و یا به‌صورت تزریق‌های داخل چشمی است. زمانی‌که چشم بیمار به این درمان‌ها جواب ندهد به سراغ جراحی می‌رویم. ولی بیشتر مواقع اگر نارسایی چشمی زود تشخیص داده شوند به همان درمان‌های اولیه پاسخ می‌دهند و نیاز به درمان‌های پیچیده جراحی نخواهد بود. ناگفته نماند که نتیجه در درمان‌های اولیه بهتر است. یعنی با یک تزریق داخل چشمی می‌توان چشم نوزاد را نجات داد.

امروز در کشور کمتر بیمارستان و مرکز درمانی است که بخش ROP را داشته باشد. بیمارستان فارابی چگونه در این بخش تبدیل به یک مرکز مرجع و برند شده است؟

پشت هر موفقیتی پیشینه بزرگی وجود دارد و یک شبه اتفاق نمی‌افتد. بنیانگذاری این بیمارستان چندین سال قبل توسط پروفسور شمس انجام شد. در این سال‌ها روند بیمارستان یک روند خدمت‌رسانی پیش‌رونده بوده است. تمام همکاران ما در این بیمارستان با همان توان قبل در حال گسترش بستر درمانی این بیمارستان هستند. سال ۷۴ پروژه بخش ROP در بیمارستان فارابی آغاز شد و از سال ۹۲ در این حوزه شروع به آموزش و تربیت پزشکان کرد. به همین سبب اکنون بسیاری از تشخیص‌ها و درمان‌هایی مانند تزریق به‌راحتی در شهرهای دیگر انجام می‌شود.

چه مواردی برای تبلیغات و نشان دادن این خدمت در کشورهای دیگر برای جذب بیمار موثر است؟

کشورهای اطراف به‌سبب عدم ثبت اطلاعات و همچنین عدم اطلاع‌رسانی درخصوص این عارضه در بین نوزادان نارس چندان از ماجرا خبر ندارد. این درحالی است که ما در کشور همه موارد را ثبت می‌کنیم و حتی یک مورد هم برایمان مهم است. در وهله اول باید این مشکل را برای آن‌ها روشن کنیم. برایشان این موضوع را روشن کنیم و بگوییم که چه تعدادی از نوزادان آن کشور برای درمان به ایران ارجاع داده شده‌اند و تخمین بزنیم که چه تعداد به کشورهای دیگر مراجعه کرده‌اند و یا حتی مورد درمان قرار نگرفتند. پس از ارائه اطلاعات، اعلام همکاری کنیم.

اخیرا موردی را جراحی کردم که در کشور مبدا به خانواده نوزاد گفته شده بود که هیچ کاری نمی‌توان برای آن‌ها انجام داد. اما در اینجا اقداماتی صورت گرفت و نوزاد دید کم یا متوسطی را پیدا کرد. به‌نظر من نتیجه کار ما بهترین تبلیغ برای ما است.

یکی دیگر از تبلیغات اطلاع‌رسانی درخصوص آمار ایران در این حوزه است. یعنی بگوییم در گذشته چه تعداد از نوزادان بینایی خود را از دست می‌داند و اکنون این عدد چقدر است.

گفت‌وگو: افروز کریمی